Συνέντευξη στον Κώστα Γ. Καρδερίνη
Δυο, κορυφαίας αξίας και σημασίας, ρήματα κι ανάμεσά τους ένα επίρρημα. Αυτός είναι ο τίτλος του δεύτερου βιβλίου του Γιάννη Βαϊτσαρά, που περιέχει ψυχαναλυτικές ιστορίες καθημερινότητας! Μέσα τους “ο ψυχαναλυτής θρέφει τη φαντασίωση να «ξεγυμνωθεί» πάνω στο ντιβάνι”, όπως και στο εξώφυλλο. Μέσα τους επιγράφεται η πορεία του “από την Αρχιτεκτονική των Εσωτερικών Χώρων ως την Ανθρωπογεωγραφία και την Κλινική Ψυχολογία”.
Ποια ανάγκη σάς ώθησε να γίνεται διηγηματογράφος; Η “επιπλέουσα προσοχή” βοήθησε;
Η επιπλέουσα προσοχή είναι ο πολύ ιδιαίτερος τρόπος που ακούει ένας ψυχαναλυτής. Αφουγκράζεται τις ψυχικές κινήσεις του ανθρώπου, αυτές τον ενδιαφέρουν περισσότερο, παρά η πραγματική ιστορία που διηγείται ο αναλυόμενος. Ο αναλυτής σιωπά. Όμως έχει να πει πολλά. Ο δικός μου τρόπος να εκφράζω την κραυγή που πνίγω στη σιωπή είναι η μυθοπλασία. Στα δύο βιβλία μιλώ για τις δυσκολίες και τις χαρές του ιδιαίτερου και συχνά παρεξηγημένου επαγγέλματος. Μιλώ για τις ευχάριστες και δυσάρεστες εκπλήξεις που συναντάει στα ταξίδια μέσω των υποσυνείδητων των αναλυόμενων. Αλλά κυρίως για το δικό του, το προσωπικό του ψυχικό ταξίδι μέσα σε αυτή τη δουλειά.
Πού οφείλεται αυτή η “μετακόμιση”; Οι ιστορίες “κάνουν κύκλους” ή η ίδια η ζωή;
Όπως είδατε -προφανώς- στο βιβλίο, η μετακόμιση είναι ένα ενδιαφέρον θέμα για μένα. Ξυπνάει μέσα μας έντονα και αντίθετα συναισθήματα, που έχουν σχέση με την απώλεια, το πένθος, το παρελθόν, αλλά και με τη χαρά του νέου ξεκινήματος, της στροφής, της ολοκλήρωσης του «κύκλου», όπως λέτε. Αυτό δεν γίνεται φυσικά χωρίς εκπλήξεις, χωρίς κόστος, χωρίς σεισμούς. Ο κύκλος των δύο βιβλίων γίνεται έτσι, στα Διηγήματα Ψ οι αναλυόμενοι μιλούν για την εμπειρία τους πλάι στον αναλυτή, ενώ στο Ακούω όπως Αγαπάω ο ψυχαναλυτής μιλάει σε πρώτο πρόσωπο για έξι ψυχαναλυτικά περιστατικά. Το σκηνικό μένει το ίδιο, αλλάζει απλά η οπτική γωνία. Όπως ελπίζω να γίνονται πάντα οι κύκλοι της ζωής, με αλλαγή θέσης για την παρατήρηση των θεμάτων της.
Αυτό το “όπως” ανάμεσα στα ρήματα είναι ομοιωματικό ή τροπικό;
Είναι ένας παραλληλισμός των δύο ρημάτων με τα πολλά κοινά στοιχεία, εκτός του ότι έχουν ίδια αρχή και ίδιο τέλος. Στην ψυχανάλυση, ο θεραπευτής αγαπάει τον ψυχαναλυόμενο, αλλά όπως τον ακούει, με τον αντίστοιχο ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό τρόπο. Τον αγαπάει για να τον ακούει. Τίποτα περισσότερο. Στην ουσία, ο τίτλος είναι η αποτύπωση του προβληματισμού των ψυχαναλυτών που σχετίζεται με την αγωνία τής έκφρασης των συναισθημάτων τους.
Τα λόγια του ποιητή Γιάννη Αγγελάκα “ακούω την αγάπη… και δεν ακούω τις σκέψεις μου” σας εκφράζουν;
Μου ερεθίζετε το ενδιαφέρον να γνωρίσω την ποίηση αυτή, γιατί ο στίχος μου αρέσει. Η αγάπη είναι ένα πλατύ σύνολο ψυχικών πραγμάτων, όχι απαραίτητα θετικών, αλλά νομίζω πως η «εξυπνάδα» και το «συμφέρον» τού ανθρώπου είναι να καταφέρει να ακούσει τον άλλο, αποφεύγοντας την εγωκεντρική συμπεριφορά της προσκόλλησης στην προσωπική θέση και σκέψη. Φυσικά λοιπόν ο συνονόματος ποιητής φαίνεται να με εκφράζει. Θα τον ακούσω… προσπαθώντας να μην ακούσω τις σκέψεις μου και θα σας πω…
Διακρίνω πολύ χιούμορ, λογοπαίγνια και φιλοπαίγμονα διάθεση μέσα από τη δέουσα σοβαρότητα. Είναι κι αυτά “εργαλεία της δουλειάς”;
Η ψυχανάλυση λέει πως το χιούμορ είναι ένας από τους μηχανισμούς άμυνας του ανθρώπινου Εγώ απέναντι στο άγχος της ψυχής. «Εργαλείο της δουλειάς» λοιπόν για τον συγγραφέα-ψυχαναλυτή, σίγουρα, αφού δουλειά του είναι να αναγνωρίζει και να ονοματίζει το άγχος και την αγωνία που ανιχνεύει στην ψυχή του, ακούγοντας τα άγχη των ανθρώπων που τον εμπιστεύονται.
Ο όρος “ψυχική ανθεκτικότητα” (resilience) είναι ταυτόσημος του βυζαντινού “ανάκαρα”; Σχετίζεται με την ψυχανάλυση του υποσυνείδητου;
Ναι, όλα γίνονται πιο εύκολα, άρα και η ψυχανάλυση, όταν ο άνθρωπος διαθέτει ψυχική ανθεκτικότητα. Ήδη, η απόφαση να κάνει κάποιος μια βουτιά στο υποσυνείδητό του, να επενδύσει σε μια θεραπευτική διαδικασία, δεν είναι περίτρανη απόδειξη ύπαρξης ψυχικής ανθεκτικότητας; Πράγματι, χωρίς ανάκαρα δεν πετυχαίνει κανείς τίποτα.
Στην ομιλία σας μου άρεσε ο συσχετισμός του Μεγάρου Μπίλλη με την ψυχική ανθεκτικότητα της πόλης μας!
Σκέφτηκα πως είναι ένα κτίριο που χτίστηκε μετά από ένα τραγικό γεγονός στο σημείο όπου προκλήθηκε ο θάνατος τόσων ανθρώπων και που για την κοινωνία της πόλης αποτελεί ένα τραυματικό περιστατικό (Σεισμός του 1978). Αναλογικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε πως η ψυχική ανθεκτικότητα του συνόλου, της κοινότητας, σε αντιστοιχία με την ατομική ψυχική ανθεκτικότητα, φάνηκε αποτελεσματική. Κατάφερε να αντιμετωπίσει το τραύμα, να «ανοικοδομήσει» όπως θα λέγαμε για το άτομο, χτίζοντας ένα οικοδόμημα με γενική αποδοχή και χρησιμότητα. Κι αυτή τη φορά χτίστηκε ένα κτίριο με αντισεισμική ανθεκτικότητα.
Σας αρέσει το γαλλικό φιλμ νουάρ;
Αγαπώ το σινεμά, γιατί δίνει εικόνα στην ψυχική πραγματικότητα, είναι όνειρα που κάνουμε ξύπνιοι. Το γαλλικό φιλμ νουάρ, με τις ψυχογραφικές του ταινίες και το χαμηλό φωτισμό, διατηρεί πάντα καλή θέση στις επιλογές μου. Η πλοκή και η αναζήτηση που θα ρίξει φως στα σκοτεινά σημεία της υπόθεσης ταιριάζουν με την ψυχαναλυτική προσπάθεια της εξέλιξης και της ανατροπής.
Όσο για το δικό μας «Φιλμ Νουάρ», που με φιλοξενεί σήμερα, του εύχομαι αντοχή και «ψυχική ανθεκτικότητα» για να ανταπεξέλθει στις δοκιμασίες και τους τραυματισμούς που υφίσταται αυτόν τον καιρό. Σας ευχαριστώ!