Θεσσαλονίκη: Βυζαντινή πόλη – ορόσημο ή βαλκανική επαρχία;
Η αρχιτεκτονική της πόλης της Θεσσαλονίκης πριν και μετά τον Εμπράρ: έτσι λεγόταν η εισήγηση που έκανε στις 20 Δεκεμβρίου του 2012 ο κ. Βασίλης Κολώνας, στο πλαίσιο της ημερίδας Ο Ερνέστ Εμπράρ και η ανάδυση της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Τώρα επανέρχεται δριμύτερος, έστω και καθυστερημένα λόγω έλλειψης πόρων, με την εορταστική έκθεση-έκδοση Θεσσαλονίκη 1912-2012: Η Αρχιτεκτονική μιας Εκατονταετίας, η οποία τρέχει από 15/2 στο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ.
Ποια η αφετηρία για να γίνει αυτό το βιβλίο και η έκθεση;
Τα 100 Χρόνια από την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, φυσικά. Τα 30 τελευταία χρόνια δεν θα ήταν από μόνα τους αντικείμενο έκθεσης, αν δεν συνέτρεχε ο επετειακός χαρακτήρας. Αυτά υπάρχουν για τη νεολαία που συγκινείται να τα βλέπει. Εμείς πιο πολύ “παλέψαμε” για τα πρώτα, αυτά που έχουν χαθεί κι εκείνα που κινδυνεύουν να χαθούνε. Σ’ αυτό το κομμάτι η Θεσσαλονίκη είναι πολύ μπροστά. Κράτησε ακόμη και τα οθωμανικά αρχεία. Ενώ οι τσολιάδες τα καίγανε για να ζεσταθούνε στο Διοικητήριο, ο μητροπολίτης Γεννάδιος μπήκε μπροστά και τα διέσωσε. Έτσι έχουμε τα Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας. Κι όλα τα σχέδια από το 1919 και μετά υπάρχουν κι αυτά στην Πολεοδομία. Σώζονται! Στην Αθήνα δεν υπάρχει ΤΙΠΟΤΑ δημόσιο, πέρα από τα οικογενειακά αρχεία. Σ’ αυτό μπορούμε να είμαστε περήφανοι.
Αν χωρίζαμε την 100ετία σε περιόδους;
Πρώτη περίοδος από την Πυρκαγιά του 1917 ως το 1940 του Β’ Παγκοσμίου. Δεύτερη από την αρχή εφαρμογής του Σχεδίου Μάρσαλ (1947) ως και το μεγάλο σεισμό του 1978. Και η τρίτη, που φτάνει μέχρι σήμερα, με ενδιάμεσο σταθμό τη Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997, οπότε και υπήρξε οικοδομική έξαρση δημόσιων έργων και αναπαλαιώσεων.
Ποια τα ισχυρά ατού της έκθεσης;
Είναι τρία. Από τη δεκαετία το ’20 τα πρωτότυπα σχέδια του Εμπράρ, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό της Θεσσαλονίκης. Στη δεύτερη περίοδο του μεσοπολέμου είναι τα σχέδια του Πικιώνη για το Πειραματικό Σχολείο. Έχουμε όλες τις ιδέες του, τα πρώτα σκίτσα. Κι είναι καλό να δεις πώς, με το πενάκι και το πινέλο, ο αρχιτέκτων οραματίζεται το κτίριο που θα κτίσει τελικά στο οικόπεδο. 15 σχέδια κι ακουαρέλες, τα οποία δεν έχουν βγει άλλη φορά προς τα έξω (εκτός Μπενάκη). Κι απ’ την άλλη, αυτό το μπουμ της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, με τα κακά της αντιπαροχής, τα ωραία δημόσια κτίρια, τα περίπτερα της Έκθεσης, όπου και πάλι δείχνουμε τα πρωτότυπα σχέδια των αρχιτεκτόνων. Για την τελευταία περίοδο, δυστυχώς δεν είχαμε την άδεια της οικογένειας του Άρη Κωνσταντινίδη. Δεν έχουμε διαθέσιμη τη μακέτα του κτιρίου που σχεδίασε για τη Δ.Ε.Θ., η οποία εκτέθηκε μόνο στο Μπενάκη. Το κτίριο αυτό φυσικά θα μπορούσε να ανακατασκευαστεί. Είναι ένα ξύλινο κομψοτέχνημα και δεν χρειάζεται θεμέλια.
Πόσο χρόνο σας πήρε η έρευνα και η έκδοση;
Πάρα, πάρα πολύ. Η μαγιά προϋπήρχε από την έκθεση που είχαμε κάνει στο ΜΜΣΤ στα 80χρονα. Το πιο μεγάλο κομμάτι είχε γίνει τότε. Δουλεύω και μαζεύω νέο υλικό επί 20 χρόνια τώρα και χρειάστηκα 8 μήνες για την προετοιμασία και την οργάνωση τούτης της πληρέστερης έκθεσης-έκδοσης. Με την πολύτιμη βοήθεια της κυρίας Αλεξιάδου, που ήταν μόνιμη συνεργάτις. Δύο άτομα δουλέψαμε επί οκτώ μήνες και κάποια παιδιά (νυν νεαροί συνάδελφοι) μας βοήθησαν εθελοντικά στο στήσιμο, επί μια βδομάδα στην Αθήνα και άλλη μια βδομάδα εδώ. Ο πολιτισμός θέλει χρήματα, δεν γίνεται έτσι… Κι επειδή εμείς έχουμε μάθει να κάνουμε μεγάλες και καλές εκθέσεις, έπεσε πολύ εθελοντική εργασία και προσωπική υπερπροσπάθεια για να πραγματοποιηθεί τελικά!
Τα πρωτότυπα σχέδια του Εμπράρ πώς βρέθηκαν;
Καλοκαιριάτικα, κάποιος στην Σαντορίνη είπε ότι τα είχε δει. Μια έρευνα, λίγο ντεντεκτιβική, μας οδήγησε στο αρχείο του αρχιτέκτονα Καλλιγά που έχει πεθάνει. Ο γιος του τα είχε, αλλά χωρίς να ξέρει ότι ήταν όντως αυτά. Τον παρακαλέσαμε, τα έψαξε και μας τα έδωσε. Τα συντήρησε υποδειγματικά το Μουσείο Μπενάκη κι είναι τώρα εδώ για να τα δείτε. Οι Αθηναίοι τα είδανε σαν ωραία σχέδια με πενάκι, κάποιου Εμπράρ. Εμείς εδώ θα τα δούμε σαν ΣΧΕΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ. Εδώ έχουν ειδικό βάρος…
Τι διαφορά έχει η έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο από το Μουσείο Μπενάκη;
Έχουμε ανοιχτεί πολύ περισσότερο. Έχουμε 100 περισσότερες φωτογραφίες και μεγαλύτερη άπλα από το Μουσείο Μπενάκη. Εκτός από μια μακέτα που δεν ήρθε…
Δείχνετε και την άσχημη πλευρά της πόλης μας;
Όχι. Δεν μελετήσαμε την άσχημη πλευρά. Ό,τι κάνουν οι αρχιτέκτονες είναι καλώς καμωμένο. Αυτό που ΔΕΝ κάνουν οι αρχιτέκτονες είναι η άσχημη πλευρά… Και δυστυχώς απ’ αυτό υπέφερε πολύ η πόλη, δηλαδή ότι χτίστηκε χωρίς αρχιτέκτονες μετά το ’50. Ήτανε πολυτέλεια ο αρχιτέκτονας. Εμείς δείχνουμε μόνο τα ωραία της Θεσσαλονίκης κι αυτά σας προσκαλούμε να θαυμάσετε.
Τι άλλο συναρπαστικό έχει η έκθεση;
Έχει πολλή Θεσσαλονίκη στον κινηματογράφο. Η Σωτηρία Αλεξιάδου έκανε ένα μοντάζ εξαιρετικό, με την άδεια των δημιουργών, από ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, του Τάκη Κανελλόπουλου, της Φίνος Φιλμ, αλλά και από επίκαιρα από το αρχείο της ΕΡΤ και του British Pathe πριν την πυρκαγιά. Όλα τεκμηριωμένα. Σε 8 τηλεοράσεις προβάλλονται 5λεπτα αποσπάσματα από 20 ταινίες, φιξιόν και επίκαιρα. Ανθολογήσαμε μέχρι και το φιλμ Θεσσαλονίκη, η Φωλιά των Κατασκόπων (1937) του Παμπστ.
Συνέντευξη στον Κώστα Γ. Καρδερίνη