Πέρσι όλοι συμφώνησαν πως παρακολουθήσαμε ένα από τα καλύτερα διαγωνιστικά τμήματα του φεστιβάλ, στα πολλά χρόνια που λειτουργεί με τη λογική ότι συμμετέχουν δημιουργοί με την πρώτη ή δεύτερη ταινία τους. Ευχή μας το επίπεδο να είναι πολύ καλό και στην εφετινή επιλογή…
Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 52ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης από την πρωταθλήτρια σε συμμετοχές Τσεχία, η οποία εκπροσωπείται από 2 σκηνοθέτες, καθώς και 3 στο σύνολο, παραγωγές.
Σημείο εκκίνησής μας η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Τόμας Λούνιακ, το σκοτεινό rotoscoping animation παραμύθι Αλόις Νέμπελ (Alois Nebel), βασισμένο σε κόμικ μυθιστορηματική τριλογία και με πηγές έμπνευσης το αμερικάνικο κόμικ και τις λαϊκές τσέχικες παραδόσεις. Με νουάρ αναφορές και αισθητική, ο Λούνιακ μας προσκαλεί σε ένα νεφελώδες ταξίδι αυτογνωσίας και τρυφερότητας.
Συνεχίζουμε με το μεγάλου μήκους ντεμπούτο του Βάτσλαβ Κάντρινκα Ογδόντα γράμματα (Osmdesát dopisů – Eighty Letters), το οποίο απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Festival of Czech Films. Πυρήνας της μυθοπλασίας είναι το σοσιαλιστικό καθεστώς και η πανταχού παρούσα και δεσπόζουσα γραφειοκρατία, που τσακίζει την ανθρώπινη υπομονή. Οδηγός μας το παιδικό βλέμμα, το οποίο παρατηρεί, καταγράφει και πασχίζει να αξιολογήσει τον δαίδαλο αγκυλώσεων που περιβάλλει και καταπίνει οτιδήποτε αυτονόητο και γλυκό.
Μετακινούμαστε λίγο πιο δίπλα, στη γειτονική Σλοβακία, για την τρίτη τσέχικη παραγωγή και για χάρη της Ζουζάνα Λιόβα, η οποία συμπάσχει με την νεαρή εγκλωβισμένη ηρωίδα της και μας προσκαλεί να παρακολουθήσουμε τον αγώνα της για ανεξαρτησία. Η ταινία της με τίτλο Το σπίτι (Dom – The House) είναι ένα συμπαγές νατουραλιστικό δράμα, με επίκεντρο τις οικογενειακές σχέσεις εξουσίας και την έμφυτη ανάγκη για αποδέσμευση και επανάσταση.
Τη φυλακή που υψώνουν οι τοίχοι της οικογενειακής εστίας και του εργασιακού χώρου πραγματεύεται στο ντεμπούτο του και ο Τούρκος σκηνοθέτης Τολγκά Καρατσελίκ, με τίτλο Διόδια (Gise Memuru – Tollbooth). Η μόνη διέξοδος και διαφυγή από το καθημερινό βασανιστήριο είναι η αχαλίνωτη φυγή σε έναν φαντασιακό κόσμο, όπου ο έρωτας κυριαρχεί και δίνει το στίγμα. Η ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο παράλληλων διαστάσεων είναι το μεγάλο στοίχημα του ταινίας του Τούρκου σκηνοθέτη και ταυτόχρονα το κυριότερο θέλγητρό της. Η ταινία επιβραβεύτηκε με τρία βραβεία στο ανερχόμενο και ιδιαίτερα ποιοτικό Φεστιβάλ της Αντάλειας.
Επόμενος σταθμός μας το Ισραήλ και η ταινία Πλημμύρα (Mabul – The Flood) του Γκι Νατίβ, η οποία απέσπασε τρία βραβεία της Ισραηλινής Κινηματογραφικής Ακαδημίας στο Φεστιβάλ της Χάιφα. Η επιστροφή του αυτιστικού υιού λειτουργεί ως καταλύτης, που θρυμματίζει τα θεμέλια των οικογενειακών σχέσεων που βάδιζαν ούτως ή άλλως σε τεντωμένο σχοινί, ενώ την παράσταση κλέβει η ερμηνεία του νεαρού πρωταγωνιστή Γιοάβ Ρότμαν.
Η επίσης Ισραηλινή Μιχάλε Μπογκάνιμ εξερευνά τη σαρωτική δύναμη των αναμνήσεων, καθώς και την ανάγκη οριστικής απαγκίστρωσης από το παρελθόν που στοιχειώνει. Το ερωτικό τρίγωνο αντανακλά τις αντικρουόμενες εσωτερικές αντιφάσεις της θηλυκής του κορυφής. Φυγή ή παραμονή; Ανασύσταση ή δημιουργία από το μηδέν; Αυτά είναι τα κυριότερα διλήμματα που καλείται να απαντήσει η Γαλλο-ουκρανο-πολωνο-γερμανική συμπαραγωγή Χώρα της λήθης (Terre outragée – The Land of Oblivion), μια ταινία γεμάτη εσωτερική δύναμη και με διάθεση ανάδειξης του συνεχούς διαλόγου μεταξύ ιστορικού και προσωπικού. Ατού της ταινίας η παρουσία της Όλγας Κιριλένκο στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Προχωρούμε σε μία ακόμη δημιουργό γένους θηλυκού, τη Ρωσίδα σκηνοθέτιδα Αγγελίνα Νικόνοβα, την επόμενη καλεσμένη στη βόλτα μας στο Διαγωνιστικό Τμήμα, με την ταινία της Πορτρέτο στο λυκόφως (Portret v sumerkakh – Twilight Portrait). Μια μέρα που όλα πηγαίνουν στραβά και ανάποδα, με την ένταση των ατυχών συμβάντων να αυξάνεται κλιμακωτά, είναι η δραματουργική πλατφόρμα μέσω της οποίας θα μας δοθεί το βαθύτερο μήνυμα. Κρατική αναλγησία, κοινωνική βία, συμβιβασμός, υποκρισία και έλλειψη αποφασιστικότητας τα χαρακτηριστικά της ρώσικης κοινωνίας, τα οποία επιθυμεί να στηλιτεύσει η Νικόνοβα στο ενδιαφέρον πόνημά της.
Γυναικών συνέχεια με την Γερμανίδα Μπριγκίτε Μαρία Μπέρτελε, η οποία εικονογραφεί με τρόπο μεθοδικό και κλινικό τη Φωτιά (Der Brand – The Fire), που καίει τα εσώψυχα της πρωταγωνίστριάς της, βήμα προς βήμα μέχρι αυτή να φουντώσει και να θεριεύσει. Η αδυναμία αποδοχής της αλήθειας, η έκρηξη αποφασιστικότητας, η απογοήτευση που οδηγεί σε κατάρρευση, οι υπόγειες ψυχολογικές διεργασίες, ο φόβος που οδηγεί σε ακραίες αποφάσεις και ενέργειες, τα βήματα σε αυτή τη διαδρομή ψυχολογικής πίεσης…
Τελευταία ευρωπαϊκή παραγωγή είναι η ταινία του Ιρλανδού σκηνοθέτη Τζον Μακίλνταφ Ιδού ο αμνός (Behold the Lamb). Road movie γεμάτο πινελιές σαρκαστικού χιούμορ, μια στρεβλή πορεία τσακισμένων από τη ζωή χαρακτήρων του περιθωρίου, οι οποίοι θα παλέψουν να σώσουν και να σωθούν, να κρατηθούν από ό,τι σημαντικό τους έχει απομείνει, ακόμη και όταν οι συνθήκες μοιάζουν δυσχερείς και τα εμπόδια ανυπέρβλητα. Για τους λάτρεις του ιρλανδικού κυνισμού συνιστάται ανεπιφύλακτα.
Αλλάζουμε ήπειρο και θα ακολουθήσουμε μια πορεία από τα βόρεια προς τα νότια. Αφετηρία επομένως ο Καναδάς και η ταινία του Κεμπεκουά σκηνοθέτη Σεμπαστιάν Πιλότ, με τίτλο Ο πωλητής (Le Vendeur – The Salesman). Πρόκειται για ένα δράμα δοσμένο με τρυφερότητα και νηφαλιότητα, ξεκάθαρα ανθρωποκεντρικό και με μήνυμα που σπάνια θεωρείται αυτονόητο στις μέρες μας. Ο άνθρωπος ζει, αναπνέει, ευτυχεί και αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον με το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένος. Οι συμφορές των συνανθρώπων μας είναι και δικές μας -και καλούμαστε να συμπάσχουμε, με την ετυμολογική έννοια του όρου.
Μετατοπιζόμαστε στις γειτονικές Ηνωμένες Πολιτείες για το ντεμπούτο του Μαρκ Τζάκσον, με έναν τίτλο που υποδηλώνει και τον θεματικό του άξονα. Χωρίς (Without) πολλές από τις ανέσεις, τις βεβαιότητες και τις συμβάσεις της καθημερινότητας καλείται να ζήσει και να επιβιώσει η 19χρονη ηρωίδα μας και η κατάρρευση μοιάζει αναπόφευκτη, για λόγους όμως βαθύτερους από τους προφανείς. “Οι άνθρωποι γεννιούνται και πεθαίνουν μόνοι” μοιάζει να μας λέει ο πρωτοεμφανιζόμενος Αμερικάνος σκηνοθέτης και ουδείς μπορεί να τον αντικρούσει με σιγουριά.
Από τις ΗΠΑ στο Μεξικό εν συνεχεία, με το ντεμπούτο του Οντίν Σαλασάρ Φλόρες, με τον χτυπητό τίτλο Οι γάιδαροι (Burros – Donkeys). Τα συμπαθή τετράποδα λοιπόν πρωταγωνιστούν σε αυτή τη μελαγχολική ταινία, λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ του φαντασιακού και του ρεαλιστικού και ως χείρα βοηθείας στον δύσβατο δρόμο της ενηλικίωσης, όπου είναι αναγκασμένος να ανηφορίσει ο ανήλικος πρωταγωνιστής μας. Η παράδοση των πνευμάτων είναι βαθιά ριζωμένη στις μεξικάνικες παραδόσεις και η επικοινωνία μεταξύ φυσικού και μεταφυσικού κάτι παραπάνω από φυσιολογική. Ο δρόμος είναι τραχύς και η ενηλικίωση μια διαδικασία που σφραγίζει δια παντός τη ζωή μας.
Οι… τίτλοι τέλους πέφτουν με την ταινία του Βραζιλιάνου, με ρίζες από το Εκουαδόρ και την Κολομβία, Αλεχάντρο Λάντες με τίτλο Πορφίριο (Porfirio), η οποία παίρνει το όνομά της από τον αστυφύλακα Πορφίριο Ραμίρεζ του οποίου την αληθινή ιστορία διηγείται. Θύμα μιας αδέσποτης αστυνομικής σφαίρας, ο Πορφίριο, αφότου απέτυχε να λάβει τη χρηματική αποζημίωση που εδικαιούτο, προσπάθησε εξίσου ανεπιτυχώς να πραγματοποιήσει μια αεροπειρατεία, για να καταλήξουμε στο καθηλωμένο και βασανιστικό σήμερα. Η ταινία επικεντρώνεται στη δυσβάσταχτη τωρινή καθημερινότητά του, τις ψυχολογικές δοκιμασίες στις οποίες υποβάλλεται αδιάκοπα, μέσα από την αδυναμία του να συντηρήσει και να φροντίσει τον εαυτό του. Η μόνιμη εξάρτηση από τη γυναίκα και τον γιο του μοιραία οδηγεί σε μια αίσθηση εξευτελισμού, η οποία μπορεί να θεραπευτεί μονάχα με ισχυρές δόσεις χιούμορ. Είναι ένα ενδιαφέρον μείγμα μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, που ρέπει προς το μελόδραμα χωρίς να γίνεται δακρύβρεχτο.
Να σημειώσουμε πως οι δύο ελληνικές συμμετοχές στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα είναι το J.A.C.E. του Μενέλαου Καραμαγγιώλη και το Παράδεισος του Παναγιώτη Φαφούτη, για τις οποίες μπορείτε να ενημερωθείτε στο τμήμα του ενθέτου για τις ελληνικές ταινίες του φεστιβάλ συνολικά.
Ήρθε η ώρα της αποφώνησης και του καλού κατευόδιου σε όλους τους κινηματογραφόφιλους. Μία από τις μεγαλύτερες απολαύσεις που επιφυλάσσει η παρακολούθηση ενός Φεστιβάλ είναι η ανακάλυψη μικρών διαμαντιών από πρωτοεμφανιζόμενους σκηνοθέτες, στους οποίους δίνεται το βήμα να παρουσιάσουν το έργο τους και να αναπτύξουν δίαυλο επικοινωνίας και επαφής με το κοινό. Ας ελπίσουμε πως και η φετινή σοδειά θα δικαιώσει τη χρησιμότητα ύπαρξης των φεστιβαλικών θεσμών.
Γιώργος Παπαδημητρίου