Μεταίχμιο 2009, σελ. 181
Πρόκειται για ένα βιβλίο που βασίστηκε στην τηλεοπτική σειρά του BBC Ways of seeing του 1972 και εκδόθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα και το οποίο επιχειρεί να αποδομήσει τη «γλώσσα» της εικόνας. Ο συγγραφέας του αντιμετωπίζει τις εικόνες (στη ζωγραφική, στη διαφήμιση, στη φωτογραφία) ως ένα προϊόν που αναδύεται κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, που συνδέεται με συγκεκριμένες κοινωνικές ανάγκες και που δεν μεταφέρει απλώς μηνύματα, αλλά έναν τρόπο θέασης του κόσμου. Από μια σαφώς μαρξιστική οπτική, αναδεικνύεται ο ρόλος του «πολιτισμικού κεφαλαίου», των κυρίαρχων τάξεων που έχουν το προνόμιο να ορίζουν τη σημασία και την αξία της τέχνης. Επικεντρώνει την ανάλυσή του στην τεχνική της ελαιογραφίας, η οποία υποστηρίζει πως «γεννήθηκε» τη στιγμή που προέκυψε η ανάγκη να αυτοεπιβεβαιωθεί η ανώτερη κοινωνική τάξη, να επικυρώσει δηλαδή πως ό,τι θεωρούνταν στον κόσμο όμορφο και επιθυμητό, της ανήκε. Με παραδείγματα και παράλληλη παράθεση εικόνων, «ξεσκεπάζει» την τεχνική της μετωπικής εικονογραφίας, όπου οι γυναικείες φιγούρες κοιτάνε θελκτικά στα μάτια τον θεατή-ιδιοκτήτη του πίνακα, όπως ακριβώς στις σύγχρονες διαφημίσεις κοιτάνε τον θεατή-αγοραστή του προϊόντος.
Όπως για έναν «υποψιασμένο» αναγνώστη δεν αρκεί να γνωρίζει την αλφαβήτα για να κατανοήσει ένα κείμενο, αλλά επιβάλλεται μια κριτική γλωσσική συνειδητότητα, έτσι και ο Τζον Μπέργκερ προτείνει να βλέπουμε τις εικόνες ως χώρους όπου φωλιάζουν ιδεολογίες, ιεραρχίες θεσμών και παγιωμένα συμφέροντα. Αρκεί να μην ξεχνάμε πως κι εμείς βλέπουμε μόνο εκείνο που ΚΟΙΤΑΖΟΥΜΕ. Και αυτό που κοιτάζουμε σχετίζεται με το ποιοι είμαστε και ποια η θέση μας στον κόσμο. Συνδέουμε λοιπόν τα σημεία με νοήματα που είναι ερμηνεύσιμα στο βαθμό που προβάλλουν μία συγκεκριμένη οπτική για την πραγματικότητα.. Θα πρότεινα το βιβλίο ως ένα κάλεσμα για να μάθουμε να κοιτάζουμε πέρα από αυτό που μας επιτρέπει η πρωτογενής κοινωνικοποίησή μας. Να βγούμε από τη λήθη του «φυσικού» και μελετώντας τη «γραμματική» της εικόνας να κατανοήσουμε το πώς το βλέμμα, τόσο το δικό μας όσο και όλων των άλλων, φιλτράρει την εικόνα μέσα από παραδοχές για το τι είναι ωραίο, τι είναι τέχνη, τι είναι πολιτισμός.
Ιωάννα Χατζηκυριάκου