Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη
Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, σελίδες 411
Γαλλικά μπιστρό που μοσχομυρίζουν φρεσκοκομμένο καφέ, μοντγκόμερι, ριγέ κασκόλ τυλιγμένα επιμελώς ατημέλητα και βλέμματα που ενίοτε αγναντεύουν το άπειρο, δηλώνοντας τη διαδικασία κάποιου βαθυστόχαστου συλλογισμού. Αν αυτή είναι στο μυαλό σας η αξιοζήλευτη εικόνα της διανόησης και της κουλτούρας, τότε μη διαβάσετε αυτό το βιβλίο! Ή μάλλον διαβάστε το και ίσως την επόμενη φορά που θα επισκεφτείτε το μπακάλη της γειτονιάς σας να τον δείτε με άλλο μάτι…
Στο πολυβραβευμένο δεύτερο μυθιστόρημά της Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου η πανέξυπνη, κατά πώς φαίνεται, Μιριέλ Μπαρμπερί επιχειρεί επιτυχώς μια αριστερών αποχρώσεων θεώρηση της σύγχρονης κοινωνικής διαστρωμάτωσης, ξεγυμνώνει την πλούσια, δήθεν διανοούμενη και αβάσταχτα ματαιόδοξη ανώτερη γαλλική αστική τάξη και εντοπίζει τη γνήσια καλλιέργεια και μετουσίωση της τέχνης κάπου αλλού… σε μια μέσης ηλικίας, αυτοδίδακτη, φτωχή τη ύλη εκπρόσωπο της εργατικής τάξης, μυημένη στις καλύτερες των τεχνών και σε ένα δωδεκάχρονο κορίτσι γόνο πλούσιας σοσιαλιστικής οικογένειας με δυσθεώρητο IQ, τρομερή ευαισθησία και υπέρμετρη απαξίωση για τον κοινωνικό της περίγυρο. Η Ρενέ θωρακίζεται πίσω από το στερεότυπο της βαριόμοιρης, άσχημης και αδαούς θυρωρού μιας πολυτελούς πολυκατοικίας του Παρισιού και διαφυλάττει με νύχια και με δόντια τον πραγματικό της εσωτερικό κόσμο, αποκλείοντας κάθε πιθανότητα ανατροπής τής παραδεδομένης συνθήκης, που τη θέλει λόγω θέσης καταδικασμένη στην άγνοια. Η Παλόμα ζει στο εν λόγω οίκημα, μισεί την αδερφή της και κριτικάρει όλη τη -στερημένη ουσίας- ψευτοκουλτούρα του κύκλου, κάνει βαθυστόχαστες σκέψεις, κρατά ημερολόγιο της κίνησης του κόσμου και σχεδιάζει να αυτοκτονήσει στα ερχόμενα γενέθλιά της!
Οι νοητές γέφυρες που τις συνδέουν, και που αμφότερες τις αγνοούν μέχρι την εμφάνιση του κυρίου Όζου, που θα αλλάξει τα έως τότε δεδομένα, είναι η αγάπη τους για την Τέχνη, η λατρεία τους για τον ιαπωνικό πολιτισμό και ο σεβασμός στην ιεροτελεστία και τη σπουδαιότητα του τσαγιού… Αφηγητές της ιστορίας τους είναι οι ίδιες οι ηρωίδες, τα κείμενα των οποίων εναλλάσσονται, δίνοντας στο έργο μια ξεκούραστη και ευδιάκριτη δομή, που σταδιακά και παράλληλα εμφανίζει μπροστά μας τους συνδετικούς κρίκους, τα κρυφά κοινά γνωρίσματα των δυο φωνών και αποκαλύπτει τα μυστικά τους. Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου διατρέχεται από ένα ιδιαίτερο και -κατά την ταπεινή αισθητική μου- ακριβοθώρητο και ιδιοφυές χιούμορ, διεισδύει στα της ανθρώπινης ψυχής και κοινωνίας και σχεδόν αβίαστα κάνει τα στερεότυπα να καταρρέουν, γελοιοποιούμενα το ένα μετά το άλλο. Γερή συνοχή, ατμόσφαιρα, λογοτεχνικές και φιλοσοφικές αναφορές -κάπου η συγγραφέας το παρακάνει, αλλά της συγχωρείται- εκλεπτυσμένη ειρωνεία, γλαφυρές περιγραφές.
Στο τέλος-τέλος μένει η αίσθηση, ότι τα σπουδαιότερα και ωραιότερα πράγματα μπορεί να βρίσκονται κάτω απ’ τη μύτη σου και συ να κοιμάσαι τον ύπνο του δικαίου και να μην άνοιξες ποτέ διάπλατα τα μάτια για να δεις την ομορφιά και την ουσία τους! Άλλωστε, όπως λέει και η Ρενέ «η Τέχνη είναι η ζωή, αλλά σε άλλο ρυθμό»…
Μαριλένα Παπαγεωργίου