Συνέντευξη στην Κατερίνα Παπαδοπούλου
Ο Ανδρέας Στάϊκος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1944. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και θέατρο στο Conservatoirre National d’ Art Dramatique στο Παρίσι, όπου έζησε από το 1967 έως το 1981. Έγραψε κυρίως θεατρικά έργα, τα οποία παρουσιάστηκαν σε κρατικές και ιδιωτικές σκηνές στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Συνήθως γράφει θέατρο με τη σύμπραξη ομάδας ηθοποιών, κατά τη διάρκεια των δοκιμών. Εξαιτίας αυτής της ιδιομορφίας σκηνοθετεί ο ίδιος τα περισσότερα έργα του, στην πρώτη παρουσίασή τους. Έγραψε δύο πεζογραφήματα, από τα οποία Οι επικίνδυνες μαγειρικές μεταφράστηκαν και εξακολουθούν να μεταφράζονται σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, καθώς και στα ιαπωνικά. Μετέφρασε από τα Γαλλικά έργα των Λακλός (Επικίνδυνες σχέσεις) Μολιέρου, Μαριβώ, Λεσάζ, Λαμπίς, Κλοντέρ. Κατά καιρούς έχει διδάξει στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς στο Τμήμα Θεάτρου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κατά την τελευταία δεκαετία διευθύνει ένα Εργαστήριο Θεατρικής Μετάφρασης στο Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Θα ήθελα να μου μιλήσετε για το 1843. Πότε γράφτηκε, τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε το έργο και πως θα το χαρακτηρίζατε;
Το 1843 θα το χαρακτήριζα έργο ψευδοϊστορικό . Η πρώτη ύλη του δεν έχει ιστορικό, με τη στενή έννοια, αντίκρισμα σε δράσεις ή σε πρόσωπα. Τα πρόσωπα του έργου είναι δημιουργήματα ή φαντάσματα της θεατρικής φαντασίας του συγγραφέα. Θα μπορούσαν ίσως να υπήρχαν, όπως θα μπορούσαν να είχαν την αντίστοιχη δράση. Βρίσκονται δηλαδή σε κατάσταση αληθοφάνειας και η αληθοφάνεια είναι ένα πρωταρχικό στοιχείο του θεάτρου. Πάντως, το 1843, με αληθοφανές ιστορικό υπόβαθρο, με τα δύο εναλλασσόμενα χρονικά επίπεδα του 1821 και του 1843, ήταν ένα ιδεώδες πεδίο άσκησης της θεατρικότητας: η ιστορία ως κύριο συστατικό του θεάτρου ή αν προτιμάτε η θεατροποίηση της ιστορίας. Όσο για το πώς το εμπνεύστηκα; Ήταν η συγκίνηση, η αυθεντική συγκίνηση που ένιωσα από την ιστορία ενός αποδεκατισμένου θιάσου. Ο θίασος διαλύθηκε όταν τα μέλη του, μέλη του Ιερού Λόχου επίσης, σκοτώθηκαν στην μάχη του Δραγατσανίου. Και η έμπνευση ήρθε όταν ως απλός αναγνώστης έλαβα γνώση του ιστορικού αυτού συμβάντος.
Γράφετε συνήθως με τη σύμπραξη ομάδας ηθοποιών και κατά τη διάρκεια των δοκιμών. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στη διαδικασία αυτή;
Η σχέση των κειμένων μου με τους ηθοποιούς έχει δύο όψεις. Μια όψη θεατρικής αναζήτησης: κεντρικός ρόλος να είναι ο ηθοποιός και πάνω του ή και γύρω του να υφαίνεται ο ρόλος. Να πηγαίνει ο ρόλος προς τον ηθοποιό και όχι ο ηθοποιός προς τον προϋπάρχοντα ρόλο, όπως συμβαίνει στο τρέχον θέατρο, που θα μπορούσε να ονομαστεί και θέατρο γραφείου. Ο τρόπος αυτός γραφής δεν έχει σχέση με την αναζήτηση νεωτερικότητας ή πρωτοτυπίας, αλλά είναι η νοσταλγική οπισθοδρόμηση στις παλαιές, παλαιότατες, συνθήκες θεάτρου, όπου οι συγγραφείς δημιουργούσαν τα έργα τους εμπνεόμενοι από το έμψυχο υλικό τους, τον λίγο-πολύ μόνιμο θίασο των ηθοποιών τους (Σαίξπηρ, Μολιέρος, Μαριβώ) σε εποχές που δεν υπήρχε ούτε η έννοια ούτε η πρακτική της σκηνοθεσίας. Η άλλη όψη είναι πολύ πιο πεζή: η αντιμετώπιση της έμφυτης τεμπελιάς μου. Η παρουσία του ηθοποιού, εκτός πηγής εμπνεύσεως του ρόλου και του έργου, είναι δεσμευτική. Με δεσμεύει να ολοκληρώσω μια προσπάθεια. Είναι ένα είδος γλυκού εκβιασμού προς το πρόσωπό μου, η ανάληψη της ευθύνης. Ένα άλλο στοιχείο –ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας- είναι ο έμφυτος ναρκισσισμός του δημιουργού να επιθυμεί εκτός από την επιβράβευση και το χειροκρότημα της παράστασης, να επιθυμεί ακόμα περισσότερο την καθημερινή επιβράβευση και επιδοκιμασία από τους ίδιους τους ηθοποιούς του, οι οποίοι μέρα με τη μέρα, για τη συντήρηση της πρόβας και το χτίσιμο του έργου, τροφοδοτούνται συνεχώς με νέα κείμενα. Και ένα άλλο στοιχείο διόλου αμελητέο: η κατάληξη της πρόβας, συντροφιά με τους συνενόχους και συνεργούς ηθοποιούς, σε ένα γενναίο φαγοπότι!
Ζήσατε αρκετά χρόνια στο Παρίσι και, παρότι σπουδάσατε υποκριτική, δεν ακολουθήσατε το δρόμο του ηθοποιού, αλλά προτιμήσατε να γνωρίσετε τη λειτουργία της σκηνής, του θεάτρου και του ηθοποιού εκ των έσω. Θα ήθελα να μου πείτε τι συνέβη τότε και αν υπήρξε κάποια στιγμή στη ζωή σας που μετανιώσατε για την επιλογή σας.
Δε συνέβη τίποτα, διότι δεν συντελέσθη κάποια μεταστροφή. Η μεταστροφή ήταν έγκλημα εκ προμελέτης. Ήταν η εκ προμελέτης κλοπή των θεατρικών υλικών, του θεατρικού αλφαβητάριου, των θεατρικών μυστικών και θαυμάτων, με απώτερο σκοπό την οικειοποίησή τους και την πνευματική κερδοσκοπία μου, η οποία ίσως θα απέβαινε επωφελής για τη θεατρική μου γραφή. Άλλωστε και τώρα είμαι ηθοποιός. Ηθοποιός όλων των ρόλων ενός έργου και όχι μόνον ενός ρόλου!
Όταν ακούτε τη λέξη θέατρο, τι σκέφτεστε; Τι συμβαίνει στο μυαλό σας;
Το θέατρο για μένα δεν είναι επάγγελμα ούτε τέχνη. Είναι τρόπος ζωής και τρόπος του σκέπτεσθαι. Ζειν θεατρικώς. Η θεατρικότητα είναι η αντίδραση ενός ή περισσότερων προσώπων, που αποκαλύπτουν νέες, κρυμμένες έως τώρα, ανεκδήλωτες πτυχές τους, που ούτε οι ίδιοι τις ανέμεναν, και φθάνουν έως την πλήρη μεταμόρφωσή τους, κατόπιν μιας δοκιμασίας, μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης και μιας οριακής, πρωτόγνωρης στιγμής της ζωής τους (έρωτας, θάνατος, πόλεμος). Αν δεν υπάρχουν οι παραπάνω συνθήκες, ο άνθρωπος που ζει και σκέπτεται θεατρικά προκαλεί την έλευσή τους ή τις κατασκευάζει.
Ποίος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας όταν αρχίζετε να γράφετε κάτι καινούριο;
Ότι το καινούργιο σύντομα θα γίνει παλαιό. Ότι θα τελειώσει. Το τέλος είναι ο φόβος. Θα ήταν θαυμάσιο να μην τελείωνε τίποτα. Ούτε η νεότητά μας ούτε οι έρωτες ούτε τα καλοκαίρια ούτε ένα θεατρικό έργο… Θα ήταν θαυμάσιο να γραφόταν, να γραφόταν, να γραφόταν και τέλος να μην είχε. Με τη σκέψη αυτή νομίζω ότι έχω την ψευδαίσθηση ότι όλα μου τα έργα είναι παραλλαγές του ίδιου πάντα έργου, ενός έργου που ακόμη δεν έχει τελειώσει.
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η καλύτερη στιγμή μιας παράστασης;
Η καλύτερη στιγμή μιας παράστασης, είναι η πρώτη πρόβα, διότι η πρώτη πρόβα είναι πολύ μακριά πριν από την παράσταση. Και η πρώτη παράσταση σημαίνει την αρχή του τέλους. Και οι παραστάσεις διαιωνίζουν βασανιστικά την αναμονή του τέλους. Το χειροκρότημα της τελευταίας παράστασης είναι ένα γλυκόπικρο επικήδειο χειροκρότημα.
Κλείνοντας, αν σας ρωτούσα τι γλώσσα μιλάει το θέατρο τι θα μου απαντούσατε;
Θεατρικά!
Από 27 Ιανουαρίου ανεβαίνει το έργο του Ανδρέα Στάϊκου με τίτλο 1843 στο ΘEΑΤΡΟ EΞΩ ΑΠΌ ΤΑ ΤΕIΧΗ. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης, τα σκηνικά και τα κοστούμια ο Απόστολος Αποστολίδης, ενώ τους ρόλους ερμηνεύουν η Καίτη Σαμαρά, η Βάλια Μωραϊτοπούλου, ο Χάρης Δεληνικόπουλος και ο Σάκης Κολότσιος.
Η παράσταση θα πραγματοποιείται κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 21:15, η τιμή του εισιτηρίου έχει οριστεί για τη γενική είσοδο στα 10 ευρώ και για τους φοιτητές στα 8 ευρώ. Όσοι επιθυμούν να κάνουν κράτηση μπορούν να απευθύνονται στα τηλέφωνα 2310 210308 και 6974 397744.