Σαντορίνη: ένας ακόμα λόγος για να την επισκεφτείτε είναι ότι το 2013 ανακηρύχτηκε Έτος Γαστρονομίας στη Σαντορίνη. Είναι μια χρονιά αφιερωμένη στους καρπούς της άνυδρης ηφαιστειακής γης, καθώς συνδέει το παρελθόν του νησιού, της εποχής του προϊστορικού οικισμού του Ακρωτηρίου, με το σήμερα και αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα των ηφαιστειογενών εδαφών της Σαντορίνης. Μοναδικά αγροτικά προϊόντα, πρωτοποριακά εστιατόρια υψηλών προδιαγραφών, φιλόξενες ταβέρνες με παραδοσιακή κουζίνα, επισκέψιμα οινοποιεία, ρομαντικά ξενοδοχεία, ειδικές γωνιές τοπικών προϊόντων στα καταστήματα του νησιού: όλα αυτά συνθέτουν ένα δημιουργικό σκηνικό γαστρονομικής απόλαυσης. Οι επιλογές ανάμεσα σε ειδικά διαμορφωμένα μενού, εξαιρετικές γευσιγνωσίες κρασιών, πρωινά με σαντορινιά προϊόντα θα είναι ανεξάντλητες. Το πρόγραμμα εκδηλώσεων του Δήμου Θήρας περιλαμβάνει αφιερώματα με γαστρονομική, καλλιτεχνική και ιστορική θεματολογία.
Τα πιο διάσημα προϊόντα του νησιού:
Οίνος: Στη Σαντορίνη καλλιεργείται (σε ποσοστό 80%) το λευκό ασύρτικο, η πιο γνωστή ποικιλία του Μεσογειακού αμπελώνα. Σε μικρότερες ποσότητες καλλιεργείται αθήρι και αϊδάνι, μαζί με άλλες γηγενείς ποικιλίες. Από τις ερυθρές ποικιλίες, ξεχωρίζει η ποικιλία μαντιλαριά και το μαυροτράγανο. Από ασύρτικο και αϊδάνι, που το λιάζουν μετά τον τρύγο και ύστερα το παλαιώνουν σε ξύλινα βαρέλια, βγαίνει το περίφημο Vinsanto. Στη δεκαετία του 1970 αναγνωρίστηκε νομοθετικά η «Ονομασία Προελεύσεως Ανωτέρας Ποιότητας Σαντορίνη » για τα λευκά, ξηρά ή γλυκά κρασιά που παράγονται στη Θήρα και τη Θηρασιά από τις ποικιλίες ασύρτικο, αθήρι και αηδάνι.
Όπως όλα στο ηφαιστειακό αυτό νησί του Αιγαίου, έτσι και ο αμπελώνας του είναι από τους πιο ιδιόρρυθμους στον κόσμο. Το αμπέλι ευδοκιμεί εδώ όχι μόνο επειδή αντέχει στην ξηρασία, αλλά και επειδή είναι ένα από τα λίγα ξυλώδη φυτά που οι ρίζες του καταφέρνουν να διαπεράσουν τη θηραϊκή γη. Ο αμπελώνας του νησιού είναι πανάρχαιος, με ποικιλίες πανάρχαιες. Τα ευρήματα στις ανασκαφές της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηρίου συνηγορούν στο ότι υπήρχε καλλιέργεια αμπελιού στο νησί τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα π.Χ. Οι κάτοικοι του Ακρωτηρίου ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια, την οινοποίηση και το εμπόριο κρασιού. Για να προστατέψουν τα φυτά από τους ανέμους και την ξηρασία οι αμπελουργοί χρησιμοποιούσαν, και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν, μια συγκεκριμένη τεχνική κλαδέματος, τις «κουλούρες». Κλαδεύοντας τις αμπελιές σχηματίζουν ένα χαμηλό καλάθι, ώστε τα σταφύλια να προφυλάσσονται καθώς ωριμάζουν μέσα στην αμπελιά. Τα κλήματα είναι αυτόριζα, έχουν ηλικία που ξεπερνάει τα 50 χρόνια και φύονται σε πορώδες έδαφος, που περιέχει ελαφρόπετρα και πορσελάνη και είναι πλούσιο σε άλατα καλίου.
Φάβα: Η φάβα για τους ντόπιους ήταν πάντα τόσο σημαντική όσο το ψωμί, και την χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν σε πολλές συνταγές. Έχει πλούσια, γλυκιά γεύση και προέρχεται από ένα όσπριο, το λαθούρι (ποικιλία Lathyrus clymenous ή L. alatus), για το οποίο οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι υπήρχε στο νησί εδώ και 3500 χρόνια. Μάλιστα έχει αναγνωριστεί ανάμεσα στους καρπούς που ανακαλύφθηκαν στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου. Στο παρελθόν, και επειδή δεν υπήρχαν πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συνήθιζαν να την καλλιεργούν μαζί με το αμπέλι, έτσι ώστε να εξασφαλίζουν μεγαλύτερα έσοδα. Η φάβα γίνεται σαν πουρές και τρώγεται μαζί με κάπαρη, ή «παντρεμένη» με κρεμμύδια.
Ξερικό ντοματάκι: Έχει καθιερωθεί με την ονομασία «άνυδρο» ντοματάκι. Η γεύση του είναι γλυκιά και έντονη. Εμφανίστηκε στο νησί στα τέλη του 19ου αιώνα. Έως το 1950 στήριζε την οικονομία του νησιού –εξ ου και τα εννέα εργοστάσια τοματοποιίας, κάποια από τα οποία ακόμη θα τα δείτε σε καλή κατάσταση στον Μονόλιθο, στον Περίβολο, στη Βλυχάδα. Το ξερικό ντοματάκι της Σαντορίνης έχει λίγο πιο χοντρή φλούδα από την κλασική ντομάτα και μέγεθος κερασιού. Η ποιότητα του σπόρου είναι τέτοια, ώστε όσο καλό έδαφος και να βρει να μη μεγαλώνει περισσότερο. Τη μοναδική του γεύση την οφείλει στο γεγονός ότι δεν ποτίζεται, αλλά αρκείται στην πρωινή υγρασία. Εκτός από τις σαλάτες, το χρησιμοποιούν για να φτιάξουν ντοματοπελτέ, γλυκό του κουταλιού, ντοματοκεφτέδες (ψευτοκεφτέδες) ή το κάνουν λιαστό.
Κάπαρη: Τόσο τα φύλλα όσο και ο καρπός της χαρίζουν ιδιαίτερη γεύση στις σαλάτες και στις σάλτσες. Είναι δημοφιλής και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, όπως η Τήνος και η Άνδρος.
Άσπρη μελιτζάνα: Έχει γλυκιά γεύση, ελάχιστα σπόρια και δεν απορροφάει πολύ λάδι όταν τηγανίζεται. Προέρχεται από την Αίγυπτο.
Χλωρό τυρί: Παράγεται σε μικρές ποσότητες. Είναι φρέσκο κατσικίσιο τυρί με κρεμώδη υφή. Συνδυάζεται υπέροχα με τα λευκά κρασιά της Σαντορίνης.
Κατσούνι: Είναι ένα νόστιμο αγγουράκι. Αν δεν κοπεί εγκαίρως, αποκτάει γεύση πεπονιού.
Στο νησί να φάτε οπωσδήποτε κάποιες από τις παρακάτω Σαντορινιές γεύσεις:
Κοπανιά: κριθαροκουλούρα με σταφίδες.
Κουφέτο: Μέλι βρασμένο με καβουρδισμένα αμύγδαλα. Συνήθως το κερνούν στους γάμους ή όταν έχουν εγκαίνια.
Μελιτίνια: Παραδοσιακό γλυκό του Πάσχα. Φτιάχνεται με μυζήθρα, ζάχαρη και μαστίχα.
Μπακαλιάρος ξελουριστός: Μπακαλιάρος αμαγείρευτος, κομμένος σε μικρά κομμάτια. Τρώγεται συνήθως με ντοματοσαλάτα.
Πουλιά γεμιστά: Ανθοί από κολοκύθια, γεμιστοί με ρύζι.
Σαντορινιά πουτίγκα: γλυκό με σιμιγδάλι και γάλα (η πουτίγκα των φτωχών, γίνεται με ψωμί και γάλα, ενώ των πλουσίων με αυγά και σοκολάτα).
Σκορδομακάρονα: Χονδρά μακαρόνια με σκόρδο και ντομάτα φρέσκια.
Σφουγγάτο: Ομελέτα με πατάτες ή κολοκύθια.
Ψάρια μαρινάτα: Ψάρια (σαφρίδια ή γόπες) τηγανητά, με ξύδι και δενδρολίβανο.
Ψαρόλια ψητά: Ψαράκια μικρά. Τα βάζουν στον ήλιο για αρκετές ημέρες μέχρι να ξεραθούν. Συνήθως τα τρώνε το χειμώνα. Θεωρούνται καλός μεζές για κρασί.
Ντοματοκεφτέδες ή ψευτοκεφτέδες: Τηγανητοί χορτοκεφτέδες, με σέσκουλο, δυόσμο, ντομάτα, κολοκύθια και διάφορα άλλα χόρτα, σε κουρκούτι.
Ντοματοκεφτέδες (ψευτοκεφτέδες)
Υλικά: 1/4 του κιλού αλεύρι, 2 κρεμμύδια, 2 σκελίδες σκόρδο, 2 μεγάλες ντομάτες ή κατά προτίμηση ¼ κιλού σαντορινιά ντοματάκια, 2 κολοκύθια ξυσμένα, άνηθο ή δυόσμο, αλάτι και πιπέρι.
Ανακατεύουμε τα υλικά και φροντίζουμε να γίνει ένας πηχτός χυλός (αν χρειαστεί προσθέτουμε λίγο παραπάνω αλεύρι). Ζεσταίνουμε το λάδι σε τηγάνι και κουταλιά-κουταλιά τηγανίζουμε τους ψευτοκεφτέδες μέχρι να ροδίσουν.
Γεύση