Συνέντευξη στον Κώστα Καρδερίνη
Μετά τη θρυλική σειρά Οι Κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικς (11 κωμωδίες [1982-1986] κι ένας συγκεντρωτικός τόμος) οι δυο δημιουργοί επιστρέφουν τώρα με την Ομήρου Οδύσσεια να εκτυλίσσεται εικονογραφημένη σε έξι βιβλία, 1200 εικόνες (του Ακόκ) και πάνω από 2500 μπαλονάκια (του κ. Αποστολίδη). Τους παρακαλέσαμε λοιπόν να υποβάλλουν αναδρομικά πόθεν έσχες.
Πώς ξεκίνησε η αγάπη σας για το σκίτσο, τη λεζάντα και εν τέλει το κόμικ;
Γιώργος: Από τα μαθητικά χρόνια, όπως συμβαίνει συνήθως με τα παιδιά που έχουν κλίση στο σχέδιο. Πολύ νωρίς όμως προσανατολίστηκα στο γελοιογραφικό σκίτσο και ασχολήθηκα για πολλά χρόνια με την πολιτική –και όχι μόνο– γελοιογραφία, συνεργαζόμενος με τοπικές κυρίως, αλλά και αθηναϊκές, εφημερίδες. Επηρεάστηκα, βέβαια, από τους παλαιότερους Έλληνες και ξένους σκιτσογράφους.
Τάσος: Στη δεκαετία του ’50 πρωτοκυκλοφόρησαν στην Ελλάδα τα Κλασικά Εικονογραφημένα της ΑΓΚΥΡΑΣ. Ήταν τα πρώτα μου εξωσχολικά αναγνώσματα. Γοητευόμουν με τις ιστορίες που παρουσιάζονταν με έγχρωμες αλληλοδιάδοχες εικόνες και για να τις συνδέσεις έπρεπε να βάλεις να δουλέψει και η φαντασία σου. Σενάρια για comic strips έκανα το 1982 στην εφημερίδα Εγνατία, με εικόνες του Αλέκου Παπαδάτου (αργότερα, εικονογράφου του Logicomix), ήταν καθημερινή σειρά με τίτλο Ανθρωπάκος. Τον Γιώργο τον ήξερα πριν συνεργαστούμε. Όταν έπεσε η ιδέα του Αριστοφάνη, δουλεύαμε κι οι δυο στην εφημερίδα που προανέφερα, ο Γιώργος ως γελοιογράφος κι εγώ ως χρονογράφος-ευθυμογράφος… Όλα συνωμοτούσαν υπέρ μας!
Υπήρξαν δυσκολίες στην εύρεση εκδότη και υποστηρικτή της πρώτης σας συνεργασίας; Τι ήταν αυτό που πυροδότησε μια δεύτερη συνέργεια μετά από 25 χρόνια;
Τάσος: Στη δεκαετία του ’80, τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα για κόμικς-παραγωγές στον τόπο μας. Οι εκδότες δεν ρίσκαραν…
Γιώργος: Οι πιο πολλοί δεν πίστευαν ότι θα είχε επιτυχία η δουλειά μας. Όσοι είχαν διαφορετική γνώμη ήθελαν να μας εκμεταλλευτούν!
Τάσος: Ευτυχώς που βρέθηκε ο Θανάσης Καρακατσάνης, διευθυντής τότε στις Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις κι έγινε η έκδοση με τους καλύτερους δυνατούς όρους. Ο Αριστοφάνης κυκλοφορεί συνεχώς, 30 περίπου χρόνια, έχει πουλήσει πάνω από 750.000 αντίτυπα, έχει μεταφραστεί αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, έχει βραβευτεί, έχουν γίνει μεταπτυχιακές εργασίες με θέμα τις διασκευές -και βέβαια όλα αυτά τα χρόνια άλλαξε 5 εκδότες!
Γιώργος: Τελευταίος ήταν ο Νώντας Παπαγεωργίου, από το ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Αυτός μας έκανε πρόταση για μια νέα συνεργασία… Εννοείται πως εκδοτικά δεν είχαμε δυσκολίες. Δυσκολίες υπήρχαν στην κατασκευή του έργου. Πολλές εικόνες, λεπτομέρειες, συχνή αλλαγή σκηνών και χώρων…
Τάσος: Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν 8 βιβλία, αλλά τελικά έγιναν 6 και με χαμηλότερη τιμή πώλησης λόγω της κρίσης. Το 3ο και 4ο κυκλοφόρησαν πριν 10 μέρες και τα δύο τελευταία θα κυκλοφορήσουν μέσα Μάρτη. Το Μάιο θα έχουμε το έργο στα αγγλικά, σε έναν τόμο. Ελπίζω στις αρχές του καλοκαιριού να είναι έτοιμη και η ψηφιακή έκδοση για iPad και έξυπνες συσκευές.
Διακρίνω αρκετές διαφορές στο ύφος, τη γραφή και την απεικόνιση από τις Κωμωδίες στην Οδύσσεια. Ο Αριστοφάνης είναι πιο αβανταδόρικος και τα παρασκήνια των δραματικών αγώνων είναι εξίσου γαργαλιστικά. Εδώ υπάρχει σοβαρότης και προσήλωση στο κείμενο. Η εικόνα είναι πιο “ζωγραφική”. Γιατί αυτές οι αλλαγές αφού είχατε κατακτημένη μια “πετυχημένη συνταγή”;
Γιώργος: Για μένα δεν τέθηκε τέτοιο δίλημμα. Οι κωμωδίες ήταν φυσικό να σχεδιαστούν «γελοιογραφικά». Θα μπορούσε να συμβεί το ίδιο με την Οδύσσεια, αν κάναμε παρωδία. Τώρα, όμως, στην πιστή μεταφορά, πίστεψα ότι ταιριάζει ένα κλασικό, ρεαλιστικό σχέδιο που –γιατί όχι;– είναι και λίγο «ζωγραφική».
Τάσος: Ο Αριστοφάνης μας οδήγησε στη διασκευή, που σημαίνει προσθαφαιρέσεις, αναφορές στη σύγχρονη εποχή, με ανάλαφρα διαχρονικά αστειάκια και γελοιογραφικές εικόνες. Στον Όμηρο κάναμε «προσαρμογή»: Το έπος έγινε εικονογραφήγημα, με ρεαλιστικές εικόνες και κείμενο προσηλωμένο στο πρωτότυπο με τις αναγκαίες βέβαια συμπτύξεις. Με το Γιώργο δουλέψαμε 6,5 χρόνια στον Αριστοφάνη και περίπου 4 τώρα στον Όμηρο! Σχεδόν ο ένας ξέρει τι ακριβώς περιμένει από τον άλλον. Φυσικά ανταλλάσσουμε ιδέες, διαφωνούμε, συμφωνούμε, με στόχο το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Είστε αμφότεροι Διευθυντές στην εκπαίδευση (ο κ. Αποστολίδης στο δευτεροβάθμιο πρόγραμμα της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης, ο κ. Ακοκαλίδης στο δικό του Εργαστήρι Ελευθέρου και Γραμμικού Σχεδίου στη Θεσσαλονίκη). Το κόμικ είναι μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας;
Τάσος: Τα κόμικς που έχουν και εκπαιδευτικό χαρακτήρα είναι πολύτιμα εργαλεία στα χέρια των εκπαιδευτικών που ψάχνουν εναλλακτικές μεθόδους για να προσεγγίσουν καλύτερα τα παιδιά τους το μάθημα. Τα μεταφρασμένα του Αριστοφάνη, τα χρησιμοποιούν στη Σχολή μας οι καθηγήτριες των αγγλικών. Επίσης οι θεατρικές ομάδες πολλών σχολείων ανέβασαν Αριστοφάνη βασιζόμενες στα κόμικς.
Γιώργος: Το «εργαστήρι» προετοιμάζει υποψηφίους για τις πανελλήνιες εξετάσεις σε ελεύθερο και γραμμικό σχέδιο. Φυσικά, αν κάποιο παιδί ενδιαφέρεται και για κόμικς ή σκίτσο, είμαι στη διάθεσή του για κάθε βοήθεια.
Ο όρος Graphic Novel είναι αμετάφραστος; Γιατί το αφήσατε έτσι;
Τάσος: Το «Γραφικό Μυθιστόρημα» ή ακόμη χειρότερα το «Γραφιστικό Μυθιστόρημα» δεν αποδίδει στα ελληνικά τον όρο. Πάντως, είτε comics είτε graphic novel, πρόκειται για «εικονογραφήγημα». Όρος απόλυτα σωστός, που πρότεινε ο Πέτρος Μαρτινίδης, αλλά δεν κατάφερε να καθιερωθεί.
Πότε θα σχεδιάσετε τη Βατραχομυομαχία σε κόμικς;
Τάσος: Μπα, δεν έχει ελπίδες αυτό το έργο! Εγώ, πάντως, ξεκίνησα να γράφω το σενάριο της τριλογίας: Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης. Θα είναι τρία βιβλία που θα αναφέρονται στο έργο, τις ιδέες, αλλά και την καθημερινότητα των τριών φιλοσόφων…
Γιώργος: Εμένα μη με λογαριάζεις για σχεδιαστή! Πήρα σύνταξη!…
Τάσος: Ναι; Έτσι κι αλλιώς δεν σε είχα στους «υπόψη»! (γέλια)
Πότε θα κάνετε ένα κινούμενο κόμικ, ίσως;
Τάσος: Στο κόμικ της Λυσιστράτης, πριν χρόνια δώσαμε μια στοιχειώδη κίνηση, με φωνές ηθοποιών, ηχητικά εφέ, μουσική… Ήταν μια ενδιαφέρουσα παραγωγή, αλλά χωρίς εμπορικό ενδιαφέρον και έτσι χωρίς συνέχεια.
Γιώργος: Τέτοιου μεγέθους πράγματα –που έξω, πάνω τους, συνέχεια δουλεύουν βιομηχανίες– είναι πολύ δύσκολο να γίνουν στην Ελλάδα.