Αναδημοσίευση από το http://kemes.wordpress.com
(TINKER, TAILOR, SOLDIER, SPY)
Σκηνοθεσία: Τόμας Άλφρεντσον
Παίζουν: Γκάρι Όλντμαν, Κόλιν Φερθ, Τόμας Χάρντι, Μαρκ Στρονγκ, Τζον Χερτ, Τόμπι Τζόουνς, Κιάραν Χιντς, Αμάντα Φέρμπανκ-Χάινς
Διάρκεια: 127’
Αξιολόγηση: *****
Φαίνεται πως υπάρχει μια εσωτερική θεωρία της αποκόλλησης μιας κατάστασης και της αντιγραφής της στο… αλλού. Η ενέργεια που αποδεσμεύεται απ’ αυτήν τη μετάβαση ή μεταποίηση μετατρέπεται σε Ιστορία. Ο δημιουργός επιχειρεί να αναδείξει το τίμημα μέσα από μια σειρά βιρτουοζιτέ κινήσεων. Μάθημα σκακιού ή ζιγκ ζαγκ ή μήπως το άλλο σε νέα μορφή: Άσε το κακό να μπει… Ο Άλφρεντσον τη γνωρίζει καλά αυτή την ιστορία της ανακάλυψης και της αξιοποίησης μιας… διόδου. Μια τρύπα στο σύστημα, στην ηθική, στην αισθητική, στην προστασία. Το σινεμά από μόνο του δεν μπορεί να σταθεί, αν δεν το υποβαστάζει η θεωρία. Ο Άλφρεντσον έχει μια τέτοια. Όταν αποκολληθεί ένα μη ασφαλές πεδίο από ένα σταθερό σημείο, θα πρέπει να αντιγραφεί με μέγιστη ικανότητα σ’ έναν ασταθή τόπο αλλά μόνιμα.
Ο Τζον Λε Καρέ (υπήρξε και κατάσκοπος) έχει μια άποψη, η τηλεόραση τη δική της λογική (πριν την κινηματογραφική μεταφορά το βιβλίο μεταφέρθηκε ως μίνι τηλεοπτική σειρά 7 επεισοδίων από το BBC το 1979 με τον Άλεκ Γκίνες στο ρόλο του Σμάιλι) και ο κύριος Άλφρεντσον έχει τη δική του οπτική και είναι σαφώς μεταμελβιλική. Το «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» είναι ένα νουάρ που το τσιτάτο του θα το βρείτε να εκστομίζεται από το στόμα ενός από τους βασικούς ήρωες λίγο πριν από το τέλος: «Η στράτευσή μου με τους αντιπάλους ήταν και θέμα αισθητικής…».
Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι αισθητικό και δεν έχει να κάνει τόσο με τους κώδικες. Απ’ αρχής τα πάντα είναι αμετακίνητα σ’ ένα παγερό, κατάψυχρο κόσμο, όπου όλα καταγράφονται πεθαμένα (βασική μελβιλική φιλοσοφία). Σ’ αυτό τον κόσμο, το κακό έχει ήδη διεισδύσει (η άποψη του Άλφρεντσον). Για να νιώσουμε και ως θεατές και ως άνθρωποι το τι συμβαίνει, θα πρέπει να έχουμε καταλάβει αυτή την άποψη. Η μακάβρια εισβολή έχει ήδη συντελεσθεί πλήρως και το προτεινόμενο ως καλό σύστημα αναφοράς είναι απόλυτα διαβρωμένο. Τι έχει να κάνει ο βασικός ήρωας; Τι θα αποκολλήσει και τι θα αντιγράψει; Ο Σμάιλι (Γκάρι Όλντμαν) θα αποκολλήσει τη μνήμη και θα αντιγράψει την ανά-μνηση. Θα καταργήσει την πρώτη, θα ενισχύσει τη δεύτερη. Μέσω αυτής θα επαναδιαπραγματευθεί τη θέση του στην Ιστορία. Το ζητούμενο, λοιπόν, κατά τον Άλφρεντσον είναι πώς το κυρίαρχο σημαίνον θα επαναδιατυπωθεί στην αρχική του θέση, ανταλλάσσοντας την ταπείνωση με μια θέση στην Ιστορία. Και κάπου στο μέσο ο έρωτας, η προδοσία, η χαμένη γυναίκα, η άρνηση, λειτουργούν ως το δέλεαρ της κάλυψης και της αποκάλυψης. Όταν η μπλόφα γίνεται ρόλος και ο τελευταίος σημείο της πραγματικότητας, τότε ο ήρωας θα επιστρέψει στην επίσημη Ιστορία, στην ηγεσία, θα γίνει και πάλι κυρίαρχος. Ο Άλφρεντσον γνωρίζει καλά πως τίποτα δεν θα επιδιορθωθεί. Όλα θα μείνουν σε επίπεδο ενός άχρηστου αναπτήρα, που δεν μπορεί να πυροδοτήσει επιθυμίες. Όταν το καλό σύστημα που έγινε κακό και επανακτά τη νομιμοφάνεια του καλού κυριαρχήσει, τότε οι ήρωες απολαμβάνουν την ανία τους. Σ’ έναν κόσμο αμετακίνητο που δεν επιδέχεται αλλαγές, με μόνη αλήθεια το θάνατο, η Ιστορία μόνη θριαμβεύτρια θα χαμογελάσει ειρωνικά στους νικητές δείχνοντας την απώλειά τους. Ποτέ άλλοτε το κυρίαρχο σημαίνον δεν παρέμενε τόσο μοναχικό έστω μέσα στην αγκαλιά της Ιστορίας με το κακό γύρω του να χαμογελά…
Τελικά φαίνεται πως το «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» μαζί με το «Κορίτσι με το τατουάζ» – από τις κορυφαίες ταινίες της σεζόν – έχουν ένα κρυφό, κοινό χαρακτηριστικό. Αποδεικνύουν πως στις σύγχρονες ευημερούσες δυτικές κοινωνίες, τα άτομα είναι χειροπόδαρα «δεμένα» όχι μόνο με οικονομικούς όρους όπως τους γνωρίζουμε από τα τηλεοπτικά δελτία αλλά ιδίως με αισθητικές διαδικασίες που καταλήγουν σε στερεότυπα μέσω των οποίων επιδεικνύουμε – έστω και άθελά μας – άδικες και ρατσιστικές συμπεριφορές.
Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου