Συνέντευξη στην Κατερίνα Παπαδοπούλου
Η Μαργαρίτα Μαντά γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες, γαλλική φιλολογία και σκηνοθεσία κινηματογράφου. Συνεργάστηκε με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στις ταινίες: Το Βλέμμα του Οδυσσέα, Μία Αιωνιότητα και μία μέρα, Το Λιβάδι που δακρύζει, Η Σκόνη του Χρόνου. Έχει γράψει και σκηνοθετήσει ταινίες μυθοπλασίας μικρού και μεγάλου μήκους, ντοκιμαντέρ μεσαίου και μεγάλου μήκους, videos για θεατρικές παραστάσεις, εταιρικά videos. Συνεργάστηκε με τον διεθνούς φήμης φωτογράφο Γιόζεφ Κουντέλκα, γράφοντας το κείμενο στο βιβλίο του “Περιπλανήσεις – Ακολουθώντας το Βλέμμα του Οδυσσέα” (έκδοση Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, 1995), καθώς επίσης και στην έκθεση “Περίπλους – 12 Φωτογράφοι του Magnum φωτογραφίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα” (Μουσείο Μπενάκη, Ιούνιος 2004). Το μυθιστόρημά της με τίτλο “Η μνήμη ακίνητη” κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ τον Οκτώβριο του 2002, ενώ το βιβλίο της με τίτλο «Το πρώτο πράγμα που’ κανε ο Θεός, είναι το ταξίδι», που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, αποτελεί ένα ημερολόγιο γυρισμάτων της ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου “Το βλέμμα του Οδυσσέα”. Αυτό μας δίνει και την αφορμή της συνέντευξης..
Θα αρχίσω ρωτώντας το αυτονόητο: πώς αποφασίσατε να κρατήσετε ημερολόγιο;
Γράφω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Ημερολόγιο όμως δεν είχα γράψει ποτέ. Ούτε καν ως έφηβη. Συγκεκριμένα δεν μου άρεσε καθόλου η διαδικασία. Για κάποιο λόγο που ακόμη δεν γνωρίζω, άρχισα να γράφω το συγκεκριμένο ημερολόγιο. Ήταν τόσο δυνατή η εμπειρία από τον Αγγελόπουλο τον ίδιο, ήταν τόσο δυνατή η εμπειρία της συγκεκριμένης ταινίας, που μου γεννήθηκε η ανάγκη να καταγράψω όλα όσα συνέβαιναν. Ένιωθα ότι ήταν σημαντικό να γράφω τα πάντα ώστε να μη χαθούν. Έτσι, έφτασα να γράφω σχεδόν καταναγκαστικά. Για να μη χαθεί η πληροφορία. Δεν κοιμόμουν τη νύχτα, καθόμουν και έγραφα, γιατί φοβόμουν μην ξημερώσει η επόμενη μέρα και δεν θυμάμαι κάτι!
Γράφατε συστηματικά δηλαδή;
Η αλήθεια είναι ότι έγραφα όπου έβρισκα και συνεχώς. Σε χαρτάκια, σε πακέτα από τσιγάρα, σε χαρτοπετσέτες. Οπουδήποτε!
Είχατε στο νου σας να δημοσιεύσετε τα κείμενά σας σε δεύτερο χρόνο;
Δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό μου κάτι τέτοιο. Έγραφα το ημερολόγιο μόνο για μένα. Πες ότι ήταν ένα είδος ψυχοθεραπείας. Όταν τελείωσε το γύρισμα, αντέγραψα χειρόγραφα ό,τι είχα γράψει σε τρία τετράδια και τα δώρισα στον Θόδωρο. Του είπα μάλιστα πως φοβόμουν ότι θα μου κόψει την καλημέρα, επειδή σχεδόν στο μισό βιβλίο τον βρίζω.
Τελικά τι έγινε;
Με πήρε ο ίδιος τηλέφωνο μετά από τρεις – τέσσερις μέρες και μου είπε πως θα ήθελε να εκδοθεί. Έκανε ο ίδιος πολλές προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση. Μάλιστα, η έκδοσή του είχε ανακοινωθεί και σε μια συνέντευξη που είχα δώσει τότε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Τελικά η προσπάθεια για διάφορους λόγους ναυάγησε. Από τότε, κάθε τόσο το θυμόταν και έλεγε πόσο κρίμα ήταν να μην έχει εκδοθεί το βιβλίο!
Πού βρίσκονται τώρα αυτά τα τετράδια;
Τα είχε πάντα δίπλα του, στην καρέκλα του. Ακόμη εκεί βρίσκονται…
Εσείς πώς αποφασίσατε να προχωρήσετε στην έκδοση;
Μετά το συμβάν, και αφού συνήλθα κάπως, σκέφτηκα πως δεν μου αρέσει να αφήνω μισές δουλειές στη ζωή μου. Συνάντησα τη Φοίβη, της μίλησα για το ημερολόγιο και για την διάθεσή μου να το εκδώσω, εκείνη -αλλά και τα κορίτσια του Θόδωρου- συμφώνησαν και έτσι τώρα το κρατάτε στα χέρια σας…
Θα λέγατε ότι αρχίσατε να κρατάτε το ημερολόγιο υπακούοντας σε κάποια διαίσθηση;
Νομίζω ότι είχα διαισθανθεί, δίχως να το έχω καταλάβει, ότι αυτό που ζω θα αλλάξει για πάντα τα πάντα. Όπως και συνέβη. Αυτή η ταινία με μάρκαρε. Άλλαξε την οπτική μου πάνω στον κόσμο, πάνω στους ανθρώπους, πάνω στο σινεμά, πάνω στα πάντα. Για αυτό και λέω ότι μεγάλωσα, ενηλικιώθηκα με αυτήν την ταινία. Διαισθανόμουν ότι κάτι πολύ μεγάλο συμβαίνει; Δεν ξέρω. Δεν έχω απάντηση για το πώς αισθάνθηκα αυτή την ανάγκη. Δεν το έκανα σε καμία άλλη ταινία όπου δούλεψα με τον Θόδωρο αργότερα. Μόνο σε αυτήν την ταινία συνέβη αυτό. Σε όλες τι υπόλοιπες, δεν έχω σημειώσει ούτε μια γραμμή.
Πώς θα μπορέσετε από εδώ και πέρα να συμβιβαστείτε με κάτι λιγότερο από αυτή τη σχέση, με κάτι λιγότερο από αυτή τη συνεργασία;
Δεν είναι θέμα συμβιβασμού. Είναι θέμα έλλειψης. Ο Θόδωρος μου λείπει πολύ προσωπικά, αδιανόητα πολύ. Τη σχέση μας δεν θα μπορούσα να την περιγράψω με λόγια. Με ονόμαζε το τέταρτο παιδί του. Η σχέση δεν υπήρχε μόνο όταν κάναμε ταινία μαζί. Μπορεί για παράδειγμα να με έπαιρνε στις έξι η ώρα το πρωί για να μου διαβάσει ένα ποίημα που έγραψε ή για να κουβεντιάσουμε κάτι που σκέφτηκε. Ήταν ο άνθρωπος με τον οποίο έχω κάνει τις πιο βαθιές υπαρξιακές συζητήσεις. Όσο περνάει ο καιρός, μου λείπει όλο και περισσότερο. Επίσης μου λείπει πολύ και πολιτικά. Γιατί ήταν από τους ελάχιστους -ίσως ο μόνος μετά τον Χατζηδάκι- πνευματικός άνθρωπος σε αυτή τη χώρα. Που είχε τοποθέτηση στο τι συμβαίνει στην Ελλάδα και μια διορατικότητα απίστευτη. Λυπάμαι που οι άλλοι, οι λεγόμενοι πνευματικοί άνθρωποι, σιωπούν μπροστά σε όλα όσα συμβαίνουν σήμερα. Στον εκφασισμό της Ελλάδας. Στο ξεπούλημά της. Λυπάμαι πάρα πολύ. Γιατί ο κόσμος, από αυτούς περιμένει κάτι. Οπότε δεν είναι θέμα συμβιβασμού. Έχει να κάνει με το ότι όλοι μας μαθαίνουμε να ζούμε με αυτό που μας λείπει. Έτσι είναι η ζωή. Από την άλλη μεριά, είναι τόσο δυνατό αυτό που έχω εισπράξει που για μένα είναι κυματοθραύστης. Αυτό που έχω πάρει από αυτόν τον άνθρωπο με έχει δομήσει. Με έχει χτίσει. Και αυτό το έχω. Και θα το έχω μέχρι να πεθάνω. Οπότε ας πούμε ότι κάπως έτσι βρίσκω μια ισορροπία. Έχω υπάρξει αδιανόητα τυχερή που βρέθηκε στη ζωή μου αυτός ο άνθρωπος.
Θα ήθελα να μου πείτε δυο λόγια και για τη νέα σας ταινία.
Τελείωσα τα γυρίσματα πριν λίγες μέρες. Η ταινία λέγεται Για πάντα και είναι η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία μου. Έγινε και πάλι χάρη στη στήριξη των συνεργατών μου, όπως και η πρώτη. Μόνο έτσι γίνεται σινεμά στην Ελλάδα. Η χώρα, η οποία την περίοδο αυτή συναντά την πλήρη απαξίωση στο εξωτερικό, το μοναδικό υγιές πράγμα που βγάζει προς τα έξω είναι το σινεμά. Το σινεμά, που γίνεται με το τίποτα, με το αίμα των Ελλήνων κινηματογραφιστών και με την εγκληματική έως χυδαία περιφρόνηση της ελληνικής Πολιτείας απέναντι σε αυτό που λέγεται Πολιτισμός και Παιδεία.