Από τον Νανούκ του Βορρά μέχρι το Amy και από τους Αδερφούς Μανάκη μέχρι τον Κουτσιαμπασάκο και τον Κουτσάφτη, η ταινία τεκμηρίωσης περικλείει, μέσα στο εύρος του φακού της κινηματογραφικής μηχανής, μία χωροχρονικά περιορισμένη πραγματικότητα. Οι αδερφοί Λουμιέρ ξεκίνησαν, δίνοντας στους μετέπειτα εραστές της έβδομης τέχνης την πικρή αλήθεια με τον πλέον άμεσο τρόπο: το σινεμά είναι ένα ψέμα. Οι εργάτες που έβγαιναν από το εργοστάσιο θα αντιδρούσαν διαφορετικά αν δεν υπήρχε μπροστά τους αυτό το παράξενο, για την εποχή εκείνη, μηχάνημα: η κινηματογραφική μηχανή. Άρα οι Λουμιέρ «επηρέασαν» την πραγματικότητα.
Και τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Ας δεχτούμε ότι είμαστε αυστηροί. Ας δεχτούμε ότι η ταινία τεκμηρίωσης είναι το απόλυτα «αληθινό» είδος κινηματογράφου. Και τούτο διότι διεισδύει στην πραγματικότητα και την μεταφέρει αυτούσια στα μάτια του θεατή. Μα ας το αποδομήσουμε βήμα- βήμα.
Η κινηματογραφική κάμερα «μπαίνει» σε μία στιγμή πραγματικότητας και την αλλοιώνει με την παρουσία της και μόνο. Στοπλαίσιο αυτό, τα πάντα μπορούν να συμβούν. Θα λέγαμε πως είναι η τέχνη του απρόβλεπτου ή καλύτερα η τέχνη του να παρουσιάζεις το απρόβλεπτο. Έτσι λοιπόν ο κινηματογραφιστής δεν (πρέπει να) έχει ως στόχο την απλή καταγραφή, αλλά την μεταμόρφωση. Θα πρέπει να φτιάξει μία γλώσσα για να μπορέσει να παρουσιάσει τη δική του αλήθεια με κατανοητό τρόπο στο κοινό.
Προχωρώντας, πάμε στο μεγάλο «όπλο» του κινηματογράφου: το μοντάζ. Από τα δελτία των ειδήσεων μέχρι τα «αμοντάριστα» ντοκιμαντέρ, η αλήθεια περνά από διαδοχικά κατ. Αυτά τα κατ φτιάχνουν τη πραγματικότητα του κινηματογραφιστή. Φτιάχνουν τη δική του οπτική, κάνουν την ταινία τεκμηρίωσης, δηλαδή το ντοκιμαντέρ, έκφραση, το κάνουν τέχνη.
Και όπως κάθε μορφή τέχνης, έτσι και το ντοκιμαντέρ, αναπτύσσει μία διαλεκτική σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος. Ταυτόχρονα, προχωρά σε μία σύμβαση με τον θεατή πάνω στην αποδόμηση της αυταπάτης του απόλυτου ρεαλισμού Έτσι λοιπόν, η πρώτη ύλη (είτε είναι το ζευγάρωμα άγριων ζώων, είτε είναι σκηνές από πόλεμο) δεν μπορεί παρά να είναι το συστατικό για το τελικό αποτέλεσμα και η κάμερα μαζί με το μοντάζ να είναι τα εργαλεία για την τελική αλήθεια του σκηνοθέτη. Το ντοκιμαντέρ λοιπόν, είναι μία ερμηνεία των γεγονότων, δεν είναι η απόδοση αυτών. Είναι μία μορφή μυθοπλασίας χωρίς ηθοποιούς. Είναι η μήτρα του σινεμά, είναι ό,τι πιο κοντά στην αλήθεια απ’ ό,τι έχει φτιάξει ποτέ καλλιτέχνης, αλλά και πάλι δεν είναι σε καμία περίπτωση τίποτα παραπάνω από μία απλή οπτική.
Στις υπάρχουσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, σε έναν λαό που ζητά την αλήθεια και δομεί τη δική του οπτική σε κάτι αυθύπαρκτα υποκειμενικό, πάνω σ’ αυτή τη λογική και πάντα εναρμονισμένο με τις διεθνείς νέες προσεγγίσεις γύρω από το ίδιο το ντοκιμαντέρ σαν δομή και σαν αφηγηματική εμπέδωση, το 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το τελευταίο του κ. Δημήτρη Εϊπίδη, ευελπιστεί να συνομιλήσει με όρους αλήθειας με κινηματογραφιστές και το κοίνο. Από τις 11 μέχρι τις 20 Μαρτίου, μέσα από ένα πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα, που διαμορφώνεται από ελληνικά και διεθνή ντοκιμαντέρ, το κοινό της πόλης έχει την ευκαιρία να απολαύσει το πιο παρεξηγημένο κινηματογραφικό είδος: το ντοκιμαντέρ!
Καλή θέαση!
Ευριπίδης Ταρασίδης
