Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ μας χτυπά την πόρτα, η πόλη φοράει τα γιορτινά της και προσπαθεί, έστω και πρόσκαιρα, να ξεφύγει και να χαθεί σε εικόνες απ’ όλο τον κόσμο. Ο χώρος ελάχιστος, οπότε προχωράω κατευθείαν στο παρασύνθημα, παρουσιάζοντας κάποιες από τις δημιουργίες που θα μας απασχολήσουν τις επόμενες μέρες.
Από το τμήμα «Πορτραίτα: Ανθρώπινες Διαδρομές», μια από τις πιο γνωστές ντοκιμαντερίστριες των καιρών μας η Κιμ Λοντζινότο παρουσιάζει την καινούρια της δημιουργία, «Σάλμα». Όταν η Σάλμα έγινε έφηβη, οι γονείς της την απομόνωσαν από τον κόσμο. Πέρασε εννιά χρόνια παγιδευμένη σ’ ένα μικρό δωμάτιο. Εκατομμύρια νέες γυναίκες υποφέρουν από την ίδια μοίρα, αλλά η Σάλμα αρνήθηκε να επιτρέψει στα τόσα χρόνια φυλάκιση να τη δαμάσουν. Σε κομμάτια χαρτί που μάζευε και φύλαγε, κατάφερε να διακινήσει λαθραία τα ποιήματά της, όπου εξέφραζε την κρυφή οργή και τον πόνο της. Τα ποιήματα σκανδάλισαν την κοινότητά της αλλά ενέπνευσαν αναγνώστες σ’ όλη τη Νότια Ινδία. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, η γενναία ανυπακοή της Σάλμα γίνεται φάρος ελπίδας. Η δεύτερη επιλογή μας από το τμήμα είναι το ντοκιμαντέρ «Λοχαγός Τόμας Σανκάρα» του Κριστόφ Κουπελέν. Ένα πορτρέτο που συντίθεται από τα αρχεία του Τόμας Σανκάρα, του προέδρου της Μπουρκίνα Φάσο από το 1983 έως το 1987, οπότε και δολοφονήθηκε. Έτοιμος ν’ απελευθερώσει τη χώρα και ν’ αλλάξει τη νοοτροπία των συμπατριωτών του, αμφισβητώντας την παγκόσμια τάξη πραγμάτων και προκαλώντας τις δυνάμεις της εποχής του, ο Σανκάρα ξεχωρίζει στην ιστορία της Αφρικής, αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Μοντάροντας σπάνιο και προσεκτικά συνδυασμένο αρχειακό υλικό, ο σκηνοθέτης Κριστόφ Κουπελέν προσφέρει μια πανοραμική θέα της πνευματικής και πολιτικής κληρονομιάς αυτού του αντισυμβατικού αρχηγού κράτους. Προσδίδοντας στο ντοκιμαντέρ του την ενέργεια ενός πανκ μανιφέστου, κινούμενος ανάμεσα στον ιδεαλισμό και την ειρωνεία, αποκαθιστά τη μοναδικότητα ενός προέδρου, εντυπωσιακού τόσο στις πράξεις όσο και στα λόγια του.
Από το τμήμα «Κοινωνία και περιβάλλον» είναι πολλά τα ντοκιμαντέρ που τραβούν την προσοχή μας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής: «Ουαβούμπα» του Γερούν φαν Φέλζεν, η ιστορία ενός Κενυάτη ψαρά που αρέσκεται να λέει ιστορίες που περιγράφουν έναν κόσμο φανταστικό, όπου η θάλασσα έχει ψυχή, οι άνθρωποι μπορούν και μιλούν στα ψάρια και οι ιππόκαμποι χορεύουν στα κύματα, μια δημιουργία που θα μας κάνει να ξαναβρούμε την αθωότητά μας και να ξαναπιστέψουμε στα παραμύθια. Στους «Νομάδες του χειμώνα» του Μανιέλ φον Στιρλέρ, βραβευμένου ως καλύτερου ντοκιμαντέρ από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου, παρακολουθούμε την πορεία ενός ζευγαριού και των ζώων του για τα χειμερινά βοσκοτόπια, μια περιπέτεια, μια σύγχρονη ταινία δρόμου, μια αντανάκλαση του κόσμου μας, που μας ξαναφέρνει κοντά στις ρίζες και τις βαθύτερες αναζητήσεις μας. Πολλά βραβεία έχει συγκεντρώσει και το «Παραπάνω από μέλι» του Μάρκους Ίμχοοφ. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είπε κάποτε: «Αν ποτέ εκλείψουν οι μέλισσες στην ανθρωπότητα θα απομένουν μόνο τέσσερα χρόνια ζωής». Τα τελευταία πέντε χρόνια δισεκατομμύρια μέλισσες απλώς εξαφανίστηκαν για λόγους που ακόμη παραμένουν αδιευκρίνιστοι. Αν οι μέλισσες συνεχίσουν να πεθαίνουν με τον ίδιο ρυθμό αυτό θα έχει δραματικές συνέπειες και για τους ανθρώπους: περισσότερο από το ένα τρίτο της παραγωγής της τροφής μας εξαρτάται από τη γονιμοποίηση που κάνουν οι μέλισσες. Ψάχνοντας απαντήσεις η ταινία ξεκινά ένα ταξίδι ανά τον κόσμο για ν’ ανακαλύψει ανθρώπους και μέλισσες. Τελειώνουμε την αναφορά μας στο τμήμα με μια ελληνική συμμετοχή το «Στο λύκο» της Χριστίνας Κουτσοσπύρου και του Άραν Χιουζ. Συνδυάζοντας ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία μ’ ένα καστ ντόπιων, το «Στο λύκο» αποτελεί τόσο μια καταγραφή της πραγματικότητας όσο και μια συνταρακτική αλληγορία για τη σύγχρονη Ελλάδα.
Στο πάντα ενδιαφέρον τμήμα των «Ανθρωπίνων δικαιωμάτων» η πρώτη μας στάση θα είναι το ντοκιμαντέρ «Ευρώπη-Παγίδα» της Άννα Τζιράλτ Γκρις, το πορτρέτο μιας Αφγανής που έγινε πρώτα χήρα κι έπειτα πρόσφυγας, μια μαρτυρία για την αδυναμία κατανόησης ενός νέου κόσμου, μια δημιουργία για την εξορία, τη μοναξιά και τα φαντάσματα του πολέμου. Με μια πλειάδα βραβεύσεων καταφθάνει το «Λέγε με Κούτσου» των Κάθριν Φέρφαξ Ράιτ και Μάλικα Ζουχάλι-Ουόρολ. Στην Ουγκάντα, ένας νέος νόμος απειλεί να τιμωρεί με θανατική ποινή την ομοφυλοφιλία. Ο Ντέιβιντ Κάτο, ο πρώτος δηλωμένος ομοφυλόφιλος στην Ουγκάντα και άλλοι ομοϊδεάτες ακτιβιστές δουλεύουν με στενά χρονικά περιθώρια για να αποτρέψουν τη νομοθέτηση, ενώ έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με άγριους διωγμούς. Αλλά κανείς δεν είναι προετοιμασμένος για τη βάρβαρη δολοφονία που θα κλονίσει τα θεμέλια του κινήματός τους και θα σοκάρει ολόκληρη την υφήλιο. Ολοκληρώνοντας, αναφέρουμε τη «Λευκή νύχτα» της Ίριτ Γκαλ. Κάθε νύχτα, μερικές γυναίκες από την Παλαιστίνη ξεκινούν μια διαδρομή από το χωριό τους προς τα σύνορα. Έρποντας μπαίνουν από μια τρύπα σ’ ένα φράχτη και τότε βρίσκονται στην Ιερουσαλήμ. Εκεί, προσποιούνται πως είναι Ισραηλινές, γίνονται ένα με το περιβάλλον και πηγαίνουν στη δουλειά τους για να συντηρήσουν τα παιδιά τους. Σ’ αυτές τις νυχτερινές διαδρομές οι συγκεκριμένες γυναίκες μοιράζονται τις σκέψεις, τον πόνο, τις ελπίδες και τα όνειρά τους.
Πολλές οι αξιόλογες δημιουργίες, κάντε τις σωστές (ή και τις λάθος) επιλογές, σε κάθε περίπτωση όμως, δώστε μια ευκαιρία σε αυτήν την γιορτή, γιατί η πόλη την (και μας) έχει ανάγκη. Ραντεβού στο λιμάνι.
Ορέστης Μανασής