ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Καλημέρα σας κ. Ψαρρά. Αυτήν την περίοδο πρωταγωνιστείτε στην εξαιρετική παράσταση Himmelweg του Ισπανού Χουάν Μαγιόργκα, η οποία παρουσιάζεται στο Θέατρο Αμαλία στη Θεσσαλονίκη στις 10, 11, 17, 18, 24 και 25 Φεβρουαρίου. Μιλήστε μας για το έργο αυτό.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Καλημέρα σας. Himmelweg. Himemleweg σημαίνει στα Γερμανικά ο δρόμος για τον ουρανό. Είναι δύο λέξεις. Himmel είναι ο ουρανός και Weg ο δρόμος. Έτσι ξεκινά και το έργο. Με αυτήν τη φράση. Himmelweg λέγανε οι Ναζί τον τελευταίο διάδρομο πριν τον θάλαμο αερίων. Αυτόν τον ειρωνικό χαρακτηρισμό είχανε βρει. Η παράστασή μας στηρίζεται, βασίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη το 1944 σε μια πόλη βορείως της Πράγας, που λέγεται Τερεζίν. Οι Ναζί, προσπαθώντας να κερδίσουν χρόνο, θέλανε να ρίξουν στάχτη στα μάτια του κόσμου για το τι γίνονται όλοι αυτοί οι Εβραίοι που ανεβαίνουνε με τα τρένα για «εργασία» στην Πολωνία και τη Γερμανία. Αναρωτιόταν, τότε, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, αλλά και η Αμερική και… όλοι: «Πού δουλεύουνε αυτοί οι Εβραίοι; Δώστε μας ένα σημάδι. Τι κάνουν; Πού τους πάτε;» Επίσης, να αναφέρω ότι είχαν ήδη κυκλοφορήσει οι φήμες ότι τους Εβραίους τους καίνε, ότι ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης και τα λοιπά. Οπότε, ο Γερμανός διοικητής, που υποδύομαι εγώ, ο Καρλ Ραμ, είχε τη φαεινή ιδέα να κάνουν την «Επιχείρηση Ωραιοποίησης», όπως ονομάστηκε.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Δική του ιδέα ήτανε;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ήταν ιδέα του Υπουργείου Προπαγάνδας, του Γκέμπελς, αλλά ο Ραμ την έφερε εις πέρας. Η «Επιχείρηση Ωραιοποίησης» ήταν το εξής: Σταμάτησαν οι Γερμανοί κάποια τρένα με Εβραίους καλλιτέχνες στο Τερεζίν, τους εκπαίδευσαν κάνοντας κανονική πρόβα σαν να είναι θεατρική παράσταση για ένα εξάμηνο και μετά από αυτό το διάστημα, στις 23 Ιουνίου του 1944, πήγε εκεί μια τριμελής επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού για να δει πόσο καλά περνούνε οι Εβραίοι σε αυτές τις πόλεις εργασίες που είχε δημιουργήσει για αυτούς ο Χίτλερ.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Όλα αυτά που μας διηγείστε είναι γεγονότα.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ναι, ναι. Έγινε η επίσκεψη του Ερυθρού Σταυρού και γράφτηκαν οι αναφορές, όπου έλεγαν πως δεν ισχύει τίποτα από αυτά τα αίσχη που έλεγαν κάποιοι, ότι για παράδειγμα υπάρχουν υψικάμινοι και τα λοιπά, και ότι, ίσα ίσα, υπάρχουν υπέροχες, όμορφες πόλεις που έφτιαξε ο Χίτλερ για τους Εβραίους, για να ζήσουν αυτοί εκεί όλοι μαζί ειρηνικά. Αυτό το συμβάν που έγινε τότε, είχε τόσο μεγάλη επιτυχία που, αφού έφυγαν από την πόλη οι εκπρόσωποι του Ερυθρού Σταυρού, οι Γερμανοί το κινηματογράφησαν όλο αυτό. Κράτησαν τους εκπαιδευμένους πια ηθοποιούς-Εβραίους και έφτιαξαν ένα φιλμ που είχε τίτλο «Ο Φύρερ χαρίζει στους Εβραίους μία πόλη». Όταν τέλειωσε το φιλμ, βέβαια, όλοι οι Εβραίοι που συμμετείχαν, μπήκαν στο τρένο και οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς. Δεν έζησε κανείς τελικά. Τους κορόιδεψαν. Αυτό που θέλανε να κάνουνε, το πέτυχαν.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Δεν τους χρειάζονταν πια.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ακριβώς. Δεν τους ήταν χρήσιμοι πλέον. Ο Μαγιόργκα έγραψε το έργο το 2004. Όχι όμως τόσο για να κάνει μια αναπαράσταση του τι συνέβη τότε. Στο έργο του παίζει με τον χρόνο. Το έργο ξεκινά μετά από πολλά χρόνια όπου ο Ελβετός εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού επιστρέφει γεμάτος τύψεις στον ίδιο χώρο, λέγοντας ότι «Δεν καταλάβαμε τίποτα. Όλα αυτά που εγώ είδα ήταν μια φυσιολογική πόλη». Επομένως, βλέπεις έναν άνθρωπο που είναι ένοχος. Και σαν να έχει επιστρέψει στο μέρος αυτό για άφεση αμαρτιών. Μόνο που προς το τέλος του μονολόγου του, όλο αυτό που μας έχει εξιστορήσει το βλέπουμε. Είναι σαν να ξαναπαίρνει φωτιά ο χώρος. Και ξαναβλέπουμε όλη τη σύλληψη. Και αυτός και οι θεατές βλέπουν όλο το παρασκήνιο. Πως ο διοικητής βρίσκεται για πρώτη φορά με τον επικεφαλής των Εβραίων, του διηγείται το πλάνο, το σχέδιο και αρχίζει η εφαρμογή του, μέχρι το τέλος που γίνεται η επίσκεψη. Ο Μαγιόργκα, λοιπόν, το έγραψε επειδή έβλεπε την άνοδο του φασισμού να έρχεται με βήμα γοργό στην Ευρώπη. Και επειδή ο φασισμός, όπως και ο ναζισμός, είναι καλυμμένος ουσιαστικά με μια ιστορία ωραιοποίησης, όπως φαίνεται και στη συγκεκριμένη ιστορία την οποία παρουσιάζει το έργο Himmelweg, αλλά η ουσία του και το κουκούτσι του είναι πολύ σκληρό πράγμα. Αυτό ήθελε να πει και νομίζω το κατάφερε, επειδή το Himmelweg έχει μεταφραστεί και παρουσιαστεί σε θέατρα σε πάνω από τριάντα χώρες. Άλλωστε, όλο αυτό το βλέπουμε γύρω μας, και στην Ελλάδα και στην Κεντρική Ευρώπη αυτήν τη στιγμή υπάρχει μια άνοδος του φασισμού. Υπάρχουν φασιστικές ακροδεξιές κυβερνήσεις σε χώρες οι οποίες, δυστυχώς, πριν από εξήντα εβδομήντα χρόνια δεινοπαθήσανε από τον φασισμό.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Το θέατρο μπορεί να κάνει κάτι για αυτό; Τι πιστεύετε;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Η δουλειά του θεάτρου είναι να δίνει πνευματική τροφή σε αυτούς που βλέπουν. Αυτός είναι ο σκοπός του θεάτρου. Να ευαισθητοποιεί, να αφυπνίζει, να θυμίζει ώστε –και μακάρι- να αποφεύγονται οι επαναλήψεις κακότροπων πραγμάτων. Αλλά, δεν μπορεί το θέατρο να κάνει κάτι άλλο εκτός από αυτό. Δυστυχώς.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Εσείς πώς προσεγγίσατε τον πολύ δύσκολο ρόλο του Γερμανού Διοικητή;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Καλύτερα να το δείτε αυτό εσείς βλέποντας την παράσταση. Εγώ διαβάζοντας τον ρόλο και ψάχνοντας, έμενα άφωνος ανακαλύπτοντας ότι όλοι αυτοί, ο Καρλ Ραμ αλλά και όλοι όσοι ήταν στις υψηλές αυτές θέσεις, ήταν πάρα πολύ ευαίσθητοι στην προσωπική τους ζωή. Άνθρωποι σπουδαγμένοι, γιατροί, επιστήμονες, με φοβερή λατρεία στον Σούμαν και στον Μπαχ, με αγάπη τεράστια για το θέατρο… Αυτό το γράφει και ο συγγραφέας του Himmelweg για τον διοικητή που ερμηνεύω. Είναι ένας άνθρωπος που λέει: «το θέατρο είναι η ανάσα μου. Κάθε φορά βάζω τα πολιτικά, πάω στο Βερολίνο, βλέπω τα ρεπερτόρια, διαλέγω έργα… Μετά μπορώ να επιστρέψω εδώ». Ή ακούει Σούμαν και, όταν τον άκουγε, έκλαιγε… Το δυστύχημα είναι ότι όταν τέλειωνε το κομμάτι, σκούπιζε τα δάκριά του, σήκωνε το όπλο του και πυροβολούσε όποιον έβρισκε μπροστά του.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Εσείς, ως ηθοποιός, πώς δικαιώσατε –αν βέβαια το κάνατε- μέσα σας αυτόν τον άνθρωπο ώστε να τον ερμηνεύσετε;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Δεν τον δικαιώνω. Δεν μπορώ. Δεν μπορείς να δικαιώσεις κάποιον που έχει κάνει κάτι τέτοιο. Μπορείς, όμως, να παραμυθιαστείς, προσπαθώντας να τον παίξεις τον ρόλο, όπως παραμυθιαζόντουσαν αυτοί. Αυτοί ήταν άνθρωποι, επίσης, φοβισμένοι. Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι υπήρξε μια φοβερή εθνοκάθαρση από το 1933 μέχρι το ’39 όταν άρχισε ο πόλεμος. Ο Χίτλερ και οι Ναζί για έξι χρόνια ασχολιόντουσαν με τη δική τους ράτσα. Όποιος ήταν αριστερός ή με κινητικά προβλήματα, όποιος ήταν ομοφυλόφιλος, αλλόθρησκος… εξοντώθηκε. Αυτό είναι ένα κομμάτι ιστορίας που πολύς κόσμος δεν γνωρίζει. Αυτοί που δεν εξοντώθηκαν και επέζησαν, μείνανε είτε επειδή είχανε τα ίδια ιδεώδη είτε επειδή φοβόντουσαν. Οπότε ο φόβος τους είχε σούζα.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Ο δικός σας ήρωας, ο Διοικητής Καρλ Ραμ, ήταν δέσμιος του φόβου και διέπραξε όλες αυτές τις θηριωδίες ή ήταν ιδεολογικά σύμφωνος με το ναζιστικό ιδεώδες;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Πιστεύω ότι ήταν ιδεολογικά σύμφωνος. Όλοι οι υψηλόβαθμοι ήτανε. Και όποιοι δεν ήτανε, προσπαθούσαν με κάποιον τρόπο να σκοτώσουν τον Χίτλερ, όπως ξέρουμε πολύ καλά. Αλλά νομίζω πως οι περισσότεροι ήταν πεπεισμένοι πως είναι η ύψιστη φυλή, ότι χρειάζονται ζωτικό χώρο, δηλαδή να πάρουν, να καταλάβουν τη Σοβιετική Ένωση για να έχουν άπλα και να γίνει για τα επόμενα χίλια χρόνια το Ράιχ ένα μεγάλο βασίλειο. Τα είχανε όλα κανονισμένα στο μυαλό τους. Μάλιστα, θεωρούσαν πως ο πόλεμος θα ήταν μέχρι το ’46, επειδή μέχρι τότε και ο μεγάλος τους εχθρός, οι Εβραίοι, θα είχε εξοντωθεί, και θα είχαν καταλάβει τη Σοβιετική Ένωση. Και μετά, πολύ εύκολα πια, θα μπορούσανε να δρέψουν τους καρπούς… Θεωρούσαν ότι η ταλαιπωρία, οι δυσκολίες, όλα ήταν θέμα χρόνου.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Ευτυχώς αυτό το σενάριο που υπήρχε στο μυαλό τους δεν δικαιώθηκε.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ευτυχώς. Αλλά από την άλλη, δυστυχώς που έγινε η πράξη αυτή και στοίχισε τη ζωή σε εξήντα εκατομμύρια κόσμο. Αυτός είναι ο τραγικός απολογισμός μιας ομάδας τρελών ανθρώπων με έπαρση, οι οποίοι αποφάσισαν ότι αν δεν είσαι αυτό που είναι αυτοί και είσαι λίγο διαφορετικός, δεν πρέπει να ζεις. Ε, όχι! Δεν πάει έτσι.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Σαφώς και δεν πάει έτσι. Εμείς σας περιμένουμε στη Θεσσαλονίκη για να δούμε και την παράσταση, αλλά και την ερμηνεία σας σε αυτόν τον πολύ δύσκολο ρόλο. Και τον αποκαλώ «δύσκολο» τον ρόλο σας, επειδή ο Καρλ Ραμ, τον οποίο ερμηνεύετε, ένα υπαρκτό πρόσωπο, δεν είναι ούτε ένας «συνηθισμένος» κακός, ούτε ένας «συνηθισμένος» τρελός που πήρε ένα όπλο κι άρχισε να σκοτώνει.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Όχι, δεν είναι. Δεν είναι. Εγώ πάντως πολύ χαίρομαι που θα ανεβούμε στη Θεσσαλονίκη. Πάντα ό,τι ότι, ό,τι κάνω, θέλω να έρχεται στην πόλη από όπου ξεκίνησα. Και είναι και μια ευκαιρία να δουν την παράσταση και οι γονείς μου, οι οποίοι πλέον δεν κατεβαίνουν στην Αθήνα εύκολα.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Εδώ να πούμε πως είστε απόφοιτος της Σχολής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ναι, είμαι απόφοιτος του Κ.Θ.Β.Ε. με καταγωγή από τον Σοχό.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Επίσης, να σημειώσω στο σημείο αυτό ότι στην παράσταση παίζει και ο πεντάχρονος γιος σας.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ναι, παίζει κι ο γιος μου.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Η παράσταση Himmelweg παίχτηκε και στην Αθήνα με μεγάλη επιτυχία.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Ναι. Το μεγάλο ευτύχημα με αυτό το δύσκολο κείμενο είναι και ότι πήγε τόσο καλά στο Φεστιβάλ Αθηνών τον Ιούνιο 2019, που αντί να κάνουμε τρεις παραστάσεις, κάναμε έξι τελικά και ότι παίξαμε στο Θέατρο Καρέζη όλον τον Οκτώβρη κι όλον τον Νοέμβρη σε γεμάτο θέατρο. Δευτερότριτα βέβαια, αλλά ήταν γεμάτο κάθε βράδυ… Και είναι πολύ συγκινητικό να το ζεις αυτό. Πιστεύω θα πάμε πολύ καλά και στη Θεσσαλονίκη. Άλλωστε η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη που αγαπά το θέατρο και γενικότερα τις τέχνες. Από πάντα.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Αλήθεια είναι αυτό. Και αλήθεια είναι επίσης ότι η Θεσσαλονίκη έχει μεγάλη ευαισθησία και στο θέμα που πραγματεύεται το έργο σας.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Και αυτό είναι άλλος ένας στόχος του θεάτρου. Να μας βοηθά να μην ξεχνάμε. Ο κόσμος πρέπει να θυμάται. Τις θηριωδίες που γίνανε και όλους αυτούς τους ανθρώπους που χάθηκαν αδίκως.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Πρέπει και να μην ξεχνάμε, αλλά και να κοιτάμε μπροστά.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Δεν μπορείς να κοιτάς μπροστά, αν δεν θυμάσαι το πίσω. Πώς να κάνεις όνειρα για το αύριο αν δεν ξέρεις το παρελθόν σου; Δεν γίνεται.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Σωστά. Κοιτάζοντας μπροστά, λοιπόν, πείτε μας τι ετοιμάζετε για το καλοκαίρι;
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Καταρχάς να αναφέρω ότι αυτήν περίοδο Τετάρτη με Κυριακή παίζω στο Αμφιθέατρο στον Άμλετ σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου. Κάνω τον Βασιλιά Κλαύδιο με Άμλετ τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Πάλι έχετε τον ρόλο του «κακού».
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Πάλι, ναι. Το καλοκαίρι, όμως, θα είμαι σε κωμωδία. Στη Λυσιστράτη που θα κάνει το Εθνικό Θέατρο και θα πάμε στην Επίδαυρο. Σίγουρα θα έρθουμε και Θεσσαλονίκη.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Ούτε αυτό το έργο θα το χάσουμε και επιτρέψτε μου να πω ότι μετά τον τόσο βαρύ καλλιτεχνικά και θεατρικά χειμώνα που περνάτε, μια κωμωδία, κάτι πιο ανάλαφρο σας χρειαζότανε. Αν, φυσικά, μπορούμε να πούμε πως η Λυσιστράτη είναι «ανάλαφρη», καθώς και αυτό το έργο θίγει εξαιρετικά σοβαρά και σημαντικά θέματα.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Η παράσταση μιλά για τον πόλεμο και για την απόφαση των γυναικών να μη δοθούν σεξουαλικά στους άνδρες τους αν δεν σταματήσουν να πολεμούν.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Και είναι κι ένα βαθιά φεμινιστικό έργο του Αριστοφάνη.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Βέβαια. Εννοείται.
ΔΕΛΙΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ: Δεν θα σας ρωτήσω ποιον ρόλο θα ερμηνεύσετε στη Λυσιστράτη, για να αφήσουμε κι ένα στοιχείο έκπληξης στους αναγνώστες μας. Για την ώρα, σας εύχομαι καλή επιτυχία σε όλα και σας ευχαριστώ για την πολύ όμορφη κουβέντα μας.
ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΡΑΣ: Κι εγώ ευχαριστώ.
Δελίνα Βασιλειάδη