Οι 4 τελευταίες (χρονολογικά) ταινίες στις Ματιές στα Βαλκάνια έχουν ως κοινό τους χαρακτηριστικό ότι -έτσι ή αλλιώς- μιλούν για… πολέμους!
Πιο άμεση αναφορά γίνεται φυσικά στον «Εχθρό» (Neprijatelj/ The Enemy) **** του Ντέγιαν Ζέτσεβιτς. Ο Σέρβος σκηνοθέτης μας μεταφέρει στη Βοσνία αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου. Το φιλμ αρχίζει μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, υποδηλώνοντας την κατάσταση που υπήρχε στη χώρα στη διάρκεια της σύρραξης, για να δώσει σύντομα τη θέση του σε μια χαραμάδα φωτός – ελπίδας. Όμως, ένας διαβολικός άνδρας θα εμφανιστεί, που θα προκαλέσει (;) και μόνο με την παρουσία του έναν καινούριο εμφύλιο, αυτή τη φορά στην ίδια την υποτίθεται συμπαγή ομάδα που τον βρήκε. Παραφράζοντας μια πασίγνωστη φράση του Βολταίρου, θα λέγαμε ότι ο Ζέτσεβιτς μας τονίζει ότι «αν δεν υπάρχει εχθρός, εμείς θα εφεύρουμε έναν εχθρό», τον οποίο θα βαφτίσουμε όπως ταιριάζει στον καθένα μας. «Σημασία δεν έχει ποιος είμαι εγώ, αλλά ποιος είσαι εσύ!» λέει ο κατηγορούμενος ως Βελζεβούλ στους ευρισκόμενους πια σε πλήρη σύγχυση και εγγίζοντες τα όρια της παράνοιας στρατιώτες. Παρά το πολύ λειτουργικό παιχνίδι με τη μεταφυσική, που κάνει ο Ζέτσεβιτς, υπάρχουν πράγματα εύγλωττα, όπως όταν ταλαίπωρος φαντάρος αναρωτιέται: «Πώς λέγεται όταν δεν σκοτώνεσαι από τις σφαίρες του εχθρού, αλλά από τις δικές σου νάρκες και ενώ έχει επέλθει υποτίθεται ειρήνη»; Για να απαντήσει ο ίδιος: «Ιλαροτραγωδία»…
Πόλεμος υπάρχει και στον «Αγαπητικό» (Loverboy) *** του Καταλίν Μιτουλέσκου. Πρόκειται για πόλεμο ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα, πόλεμο που έχει να κάνει με τον έρωτα, που τον μπλέκει με το αγοραίο σεξ. Οι «σφαίρες» του ωραίου νεαρού βρίσκουν στην καρδιά τις ανύποπτες δεσποινιδούλες, που ρίχνει στο κρεβάτι με ευκολία, χάρη στην αλά Έλβις εμφάνισή του. Ο ξένοιαστος καβαλάρης των ρουμανικών επαρχιακών δρόμων ωθεί άβγαλτες κορασίδες στην πορνεία και έχει και τη συνείδησή του (ποια;) καθαρή, διότι εντέλει εκείνες τον παρακαλούν για κάτι τέτοιο! Ο πόλεμος των δυο φύλων εναγκαλίζεται με τον πόλεμο των τάξεων, καθώς οι απομονωμένοι αγρότες δεν έχουν άμυνα απέναντι στην επικρατούσα βρώμικη νέα αστική τάξη, έστω κι αν τούτοι οι αστοί δρουν στο πιο παρακμιακό και περιθωριακό κομμάτι της κοινωνίας…
Το ποδόσφαιρο είναι από μόνο του πόλεμος. Στο «Όνειρο του Άνταλμπερτ» (Visul lui Adalbert/ Adalbert’s Dream) *** του Γκαμπριέλ Ακίμ, η μεγάλη Μπαρτσελόνα βιώνει οδυνηρή έκπληξη μέσα στη χώρα της, τον Μάιο του 1986, χάνοντας από τη μικρή Στεάουα (του φίλου μας Λάσλο Μπόλονι!). Η ψυχοφθόρα διαδικασία των πέναλτι αναδεικνύει ήρωα τον τερματοφύλακα Ντουκαντάμ, που πιάνει και τις τέσσερις εκτελέσεις των Ισπανών. Όμως, στη Ρουμανία υπάρχει ένας ακήρυχτος πόλεμος της τρέλας του κομμουνιστικού καθεστώτος κόντρα στη λογική. Η προπαγάνδα κυριαρχεί, τα φιλμ που προβάλλονται είναι νηπιακού προβληματισμού, ο κόσμος ζει εν είδει πειραματόζωου. Σ’ αυτό τον πόλεμο, αναπαράσταση γεγονότος σημαίνει ακόμα κι επανάληψη του αποτρόπαιου αποτελέσματός του, η αλήθεια και η κατασκευή της είναι ένα και το αυτό. Κάπως έτσι, κάποια δάχτυλα θα κοπούν, όπως κόπηκαν και του φουκαρά υπερήρωα Ντουκαντάμ όταν τόλμησε να αμφισβητήσει τον υιό Τσαουσέσκου…
Τέλος, υπάρχει και ο πόλεμος που μαίνεται στο εσωτερικό της F.Y.R.O.M.. Το «Punk’s Not Dead» ** του Βλάντιμιρ Μπλαζέφσκι δεν μασάει τα λόγια του, ως προς το μπέρδεμα των γειτόνων μας σε ό,τι αφορά στην ταυτότητά τους. «Μακεδόνες», Αλβανοί, Σέρβοι, κάθε καρυδιάς καρύδι… Μπορεί αυτό το πράγμα (ακόμα και στη μικρογραφία ενός πανκ συγκροτήματος) να επανενωθεί 17 χρόνια μετά, με όσα μάλιστα έχουν προηγηθεί; Μπορεί να υπάρξει στ’ αλήθεια πολυπολιτισμός στον τόπο που σκότωσαν τον βάτραχο – βασιλιά Φερδινάνδο, στο Κόσοβο των αντιθέσεων, στα Σκόπια των εθνικιστών και των ψευδεπίγραφων αγαλμάτων και σταυρών; Μέτρια αισθητικά και σκηνοθετικά η ταινία, πλην πλούσιο το περιεχόμενο…
Όπως πολύ πλούσια αποδείχθηκε η φετινή βαλκανική σοδειά…
Δημοσθένης Ξιφιλίνος